Tỉnh Bình Định hiện có trên 100 nghìn đồng bào dân tộc Bana K’riêm; H’rê và Chăm H’roi sinh sống chủ yếu tại các huyện miền núi Vĩnh Thạnh, An Lão, Vân Canh và một bộ phận tại các huyện Trung du Tây Sơn và Hoài Ân. Trong quá trình hình thành và phát triển kinh tế-xã hội, nơi đây còn ra đời nhiều loại hình văn hoá nghệ thuật dân gian đặc sắc. Một trong nét đẹp đó không thể không kể đến nét văn hoá Cồng Chiêng.
Theo thống kê của Ngành Văn hoá, Thể thao và Du lịch tỉnh Bình Định, đến nay trên địa bàn tỉnh có hơn 80 bộ Cồng chiêng, được lưu giữ trong các nhà Rông và gia đình theo nghi thức truyền thống. Trong đó, Chiêng của người H’rê có khoảng 20 bộ. Tiêu biểu là bộ chiêng ba, chiếc tum có đường 123 cm, chiếc vông có 126 cm, chiếc toa 136 cm. Tiêu biểu cho bộ chiêng năm là chiếc lớn nhất có đường kính 108 cm, chiếc thứ hai có đường kính 106 cm; chiếc thứ ba, thứ tư và thứ năm có các đường kính tương ứng là 98; 91 và 85 cm.
Còn chiêng của người Bana K’riêm hiện còn 48 bộ, tập trung chủ yếu ở huyện Vĩnh Thạnh. Thông thường bộ Cồng thường có 3 hoặc 5 chiếc và được chia làm 3 loại: Cồng mẹ có đường kính 0,64 cm; cồng chị có đường kính 0,45 cm và cồng con có đường kính từ 0,25-0,4 cm.
Cồng chiêng của người Chăm H’Roi hiện còn 18 bộ và đa phần là cồng 3 chiêng 5 trong đó có 3 bộ cồng 3 chiêng 12.
Tiến sĩ sử học ông Đinh Bá Hoà, giám đốc Bảo tàng Tổng hợp Bình Định cho biết, nét đặc sắc của văn hoá cồng chiêng của các dân tộc miền núi Bình Định thường được phục vụ vào các lễ hội như mừng lúa mới; lễ bỏ mả; lễ hội đâm trâu và cưới hỏi gắn liền với phong tục tập quán của từng dân tộc.
Tuy nhiên trước sự bùng nổ của thông tin và sự giao lưu hội nhập quốc tế, một số nét văn hoá đặc sắc của đồng bào dân tộc, nhất là văn hoá cồng chiêng ngày bị mai một do nhiều nguyên nhân, một trong những nguyên nhân là do nhu cầu cuộc sống đã dẫn đến sự “chảy máu’ cồng chiêng.
Để bảo tồn và phát huy văn hoá cồng chiêng( về cả vật thể và phi vật thể), ông Hoà cho biết thêm, tỉnh Bình Định đang triển khai xây dựng đề án bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá cồng chiêng của các đồng bào dân tộc trên địa bàn tỉnh. Đây là một vấn đề vừa mang tính chiến lược lâu dài và cần được sự quan tâm của các cấp, ngành, của địa phương và Trung ương, cũng như cần có sự giúp đỡ của các doanh nghiệp và những người có tâm huyết.
Mặt khác, nhà nước cần xem xét và đưa vào chương trình giảng dạy ở các trường Dân tộc nội trú những tiết học (nội ngoại khoá) về lịch sử hình thành, phát triển cũng như cách sử dụng loại hình nghệ thuật văn hoá cồng chiêng cho học sinh đồng bào dân tộc. Nếu không làm điều này, thì không xa khi các nghệ nhân qua đời sẽ không còn ai truyền dạy nữa. Mặt khác, chính quyền địa phương cũng cần nghiêm cấm và xử lý nặng các trường hợp mua bán cồng chiêng vào mục đích riêng; đồng thời cần khai thác, phát huy hiệu quả văn hoá cồng chiêng vào trong các lễ hội của đồng bào dân tộc ngày càng nhiều hơn.
