Vùng đất “Thiên Bản lục kỳ” - huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định có bề dày lịch sử, hội tụ, bảo lưu, lan tỏa nhiều giá trị di sản văn hóa truyền thống là điều kiện thuận lợi để địa phương phát triển các loại hình du lịch văn hóa, tâm linh, lễ hội.
Hát chèo trên sông trong lễ hội “Thái bình xướng ca” làng Quả Linh, xã Thành Lợi.
Với định hướng phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội dựa trên việc phát huy giá trị văn hóa truyền thống, những năm qua, Huyện ủy, UBND huyện Vụ Bản đã quán triệt sâu sắc, triển khai thực hiện nghiêm túc, hiệu quả các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước về bảo vệ, gìn giữ và phát huy giá trị các di sản văn hóa quê hương gắn với phát triển du lịch tâm linh. Trong đó, chú trọng đẩy mạnh huy động đầu tư xây dựng, phát triển kết cấu hạ tầng cho các điểm du lịch tại các di tích lịch sử - văn hóa, lễ hội trên địa bàn; lập quy hoạch tổng thể hệ thống di sản văn hóa để trùng tu, tôn tạo, phân cấp, phân quyền trong công tác quản lý, bảo vệ di tích và tổ chức lễ hội truyền thống tại địa phương. Huyện khuyến khích các xã, thị trấn thành lập các câu lạc bộ (CLB) bảo tồn, gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc với đa dạng các loại hình: hát văn, hát chèo, ca trù, múa tứ linh... Huy động sự tham gia của các nghệ nhân dân gian các lĩnh vực: thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu, biểu diễn nghệ thuật truyền thống và những người có uy tín trong cộng đồng cùng tham gia tổ chức, điều hành các hoạt động văn hóa, nghệ thuật, bảo đảm quyền công dân trong sáng tạo, thực hành, trao truyền di sản và thụ hưởng thành quả văn hóa.
Đến nay, trên địa bàn huyện có 4 di sản văn hoá phi vật thể được công nhận gồm: “Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt - Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại”, trong đó quần thể di tích Phủ Dầy là trung tâm thực hành tín ngưỡng Đạo Mẫu; các di sản văn hóa phi vật thể quốc gia: “Nghi lễ Chầu văn của người Việt tại Nam Định”, “Lễ hội Phủ Dầy”, “Lễ hội làng Quả Linh” (lễ hội “Thái Bình xướng ca”). Huyện có 176 di tích nằm trong danh mục bảo vệ; trong đó có 39 di tích đã được xếp hạng (9 di tích cấp quốc gia, 31 di tích cấp tỉnh). Công tác quản lý, tu bổ di tích được thực hiện theo quy định của Luật Di sản văn hóa. Thực hiện phương châm “Nhà nước và nhân dân cùng làm”, đến nay có trên 800 hạng mục của hơn 170 di tích trên địa bàn huyện được đầu tư trùng tu, tôn tạo. Các di tích đã trở thành điểm đến du lịch tâm linh hằng năm của nhiều du khách, nhất là dịp Lễ hội Phủ Dầy và hội chợ Viềng xuân diễn ra trên quy mô rộng tại hơn 20 di tích gồm quần thể các đền, chùa, lăng, phủ trên diện tích gần 10km2 thuộc địa bàn 2 xã Kim Thái và Trung Thành; tiêu biểu như các di tích: Phủ Tiên Hương, Phủ Vân Cát, Lăng Mẫu Liễu Hạnh, Phủ Bóng (Nguyệt Du cung), Phủ Giáp Ba, Đền Trình, Đền Công Đồng, Đền Chầu Bà Đệ Tứ Khâm Sai, Đền Mẫu Thượng, Đền Mẫu Thoải, Đền Mẫu Đông Cuông… Các di tích đặc sắc khác trên địa bàn huyện như: Đền Giáp Nhất xã Quang Trung; Đền Đông xã Thành Lợi; Đền - Chùa Vĩnh Lại xã Vĩnh Hào; Đền Vụ Nữ xã Hợp Hưng... cũng thu hút nhiều đoàn khách du lịch đến tham quan, chiêm bái, nghiên cứu, tìm hiểu về thân thế, sự nghiệp các nhân vật thờ tự và giá trị lịch sử, văn hóa. Ngoài ra, các điểm thờ danh nhân văn hóa cũng thu hút nhiều đoàn du khách như: di tích Đền thờ Trạng nguyên Lương Thế Vinh ở xã Thành Lợi; các khu, nhà lưu niệm nhạc sĩ Văn Cao ở xã Liên Minh, nhà thơ Nguyễn Bính ở xã Cộng Hoà, nhà sử học Trần Huy Liệu ở xã Kim Thái…
Công tác tuyên truyền, giới thiệu quảng bá hình ảnh lễ hội, các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể của di sản, di tích trên các phương tiện thông tin đại chúng được chú trọng. Hàng năm, để làm tốt công tác quản lý và tổ chức 2 lễ hội lớn trong năm là hội chợ Viềng xuân (mùng 7 và mùng 8 tháng Giêng) và Lễ hội Phủ Dầy (từ mùng 3 đến mùng 8/3 âm lịch), huyện Vụ Bản thành lập Ban Chỉ đạo, Ban tổ chức lễ hội gồm các ngành chức năng, chính quyền các địa phương; xây dựng kế hoạch thực hiện các quy định về tổ chức lễ hội theo quy định của pháp luật. Ngoài việc duy trì các hình thức sinh hoạt tín ngưỡng, tâm linh độc đáo như: nghi lễ Chầu văn, rước Mẫu thỉnh kinh, rước đuốc (ở lễ hội Phủ Dầy), Ban quản lý các di tích, các nhà đền, phủ còn gìn giữ, tổ chức các hoạt động văn hóa, nghệ thuật, thể thao truyền thống, trò chơi dân gian như: thi hát văn, hát chầu văn, biểu diễn hát chèo, thi đấu cờ người, hội kéo chữ (Hoa trượng hội), thả rồng bay, múa lân - sư - rồng ở Phủ Vân Cát, Phủ Tiên Hương. Sau hơn 30 năm được Nhà nước cho phép mở hội trở lại, đến nay Lễ hội Phủ Dầy đã khôi phục đầy đủ các giá trị văn hóa tín ngưỡng tâm linh; trở thành một trong 5 lễ hội truyền thống lớn của cả nước, điểm đến du lịch tâm linh hấp dẫn, thu hút hàng triệu lượt du khách trong nước và quốc tế về dự mỗi năm.
Mô phỏng cảnh thuyền rồng đón Công chúa Huyền Trân từ Chiêm Thành về nước. (Ảnh Internet)
Để khai thác và phát huy tốt các giá trị văn hóa tâm linh của các tín ngưỡng, huyện Vụ Bản triển khai đồng bộ các giải pháp như: Nghiên cứu, làm rõ những nét đặc trưng, bản sắc văn hóa quê hương; phát huy những phong tục, tập quán, loại trừ những hủ tục lạc hậu trong sinh hoạt văn hóa cộng đồng; phục dựng giá trị văn hóa của các loại hình nghệ thuật dân ca, dân vũ, diễn xướng tín ngưỡng, tâm linh, lễ hội, trò chơi dân gian. Duy trì, thành lập các CLB văn hóa, văn nghệ dân gian như: CLB hát nhạc Văn Cao xã Liên Minh; CLB chầu văn xã Kim Thái; CLB thơ Nguyễn Bính xã Cộng Hòa… Đẩy mạnh tuyên truyền, vận động, kêu gọi, tranh thủ các nguồn lực trùng tu, tôn tạo các di tích, nhà lưu niệm nhằm phục vụ các đề án quy hoạch, xây dựng, kết nối các tuyến, điểm du lịch trên địa bàn huyện và kết nối với các địa phương lân cận. Tiêu biểu như: huy động xã hội hóa cải tạo, nâng cấp Khu lưu niệm nhạc sĩ Văn Cao; trùng tu, tôn tạo, mở rộng di tích lịch sử - văn hóa quốc gia Chùa Hổ Sơn, xã Liên Minh trong các năm 2022, 2023; di tích lịch sử - văn hóa quốc gia Đền thờ Trạng nguyên Lương Thế Vinh được UBND tỉnh phê duyệt và đang tiến hành cải tạo bảo tồn các hạng mục bị xuống cấp…
Trong số các di tích ở huyện Vụ Bản được tu bổ thời gian gần đây, Chùa Hổ Sơn là công trình kiến trúc độc đáo, trở thành điểm đến du lịch tâm linh đặc sắc. Đến Chùa Hổ Sơn, ngoài lễ Phật cầu mong sức khoẻ, bình an; chiêm bái tượng Phật hoàng Trần Nhân Tông được tạc từ phiến đá sapphire liền khối, cao 5,1m, nặng hơn 100 tấn, du khách còn có thể tìm hiểu về cuộc đời của Huyền Trân Công chúa - người con gái họ Trần nước Đại Việt nết na, xinh đẹp, đã dâng trọn tuổi thanh xuân của mình để đem lại hòa bình, thịnh trị và mở mang bờ cõi cho đất nước. Với tổng kinh phí trùng tu, tôn tạo, mở rộng hàng trăm tỉ đồng từ nguồn xã hội hóa phát tâm công đức của người dân, đến nay, khuôn viên di tích Chùa Hổ Sơn có tổng diện tích gần 80 nghìn m2, được chia làm 2 khu. Khu tâm linh trên núi với 5 công trình kiến trúc: Chùa Hổ Sơn, nhà tổ Trúc Lâm, nhà tổ chùa, Đền thờ Huyền Trân Công chúa và Phủ Mẫu. Ngoài ra còn một số công trình phụ trợ như: lầu cô, lầu cậu, nhà bia, tháp mộ, tượng 18 vị La Hán. Đặc biệt, ngay trước Chùa Hổ Sơn là cây di sản Sanh lá trắng có tuổi đời ước tính trên 700 năm. Khu dưới núi là cảnh quan: sân, vườn, giếng cổ đá ong, hồ nước xen kẽ các hạng mục công trình nhà khách, thuyền rồng tượng trưng con thuyền xưa đã đưa Công chúa trở về sau khi Vua Chế Mân tạ thế, cho phép bà được trở về quê hương; tăng đường cùng các công trình kiến trúc mang đặc trưng của Phật giáo như: tháp Phật, tượng Quan Thế Âm Bồ Tát, tượng Phật Di Lặc… Hàng năm, ngoài các ngày lễ như: lễ Thượng Nguyên, lễ Phật đản, lễ Vu Lan, vào ngày mùng 5 tháng Giêng diễn ra lễ cúng giỗ Công chúa Thuỵ Bảo và từ mùng 9 đến ngày 14/4 âm lịch (ngày kị của Công chúa Huyền Trân), dân làng tổ chức lễ hội Chùa Hổ Sơn. Phần lễ diễn ra các hoạt động: rước kiệu, tế lễ…; phần hội có các hoạt động: hát chèo, hát văn, múa lân - sư, thi làm cỗ chay, làm bánh dầy và các sản vật cúng Phật, dâng Thánh…
Để khai thác và phát huy có hiệu quả các giá trị tinh thần và vật chất của hệ thống di tích lịch sử văn hóa, tâm linh trên địa bàn, góp phần phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống tinh thần cho người dân, huyện Vụ Bản sẽ tiếp tục huy động các nguồn lực xã hội đầu tư trùng tu, tôn tạo di tích, gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị di sản; tăng cường xúc tiến thu hút các doanh nghiệp, cá nhân đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng, xây dựng sản phẩm du lịch thế mạnh của địa phương. Phối hợp với các cơ quan thông tấn, báo chí, thông tin đại chúng của Trung ương, của tỉnh tuyên truyền, quảng bá tiềm năng, giá trị các di sản văn hóa vật thể, phi vật thể, khai thác, phát triển đa dạng các sản phẩm du lịch văn hóa truyền thống đặc trưng của quê hương. Đẩy mạnh quảng bá, tuyên truyền tiềm năng, thế mạnh, cơ chế chính sách đầu tư của tỉnh, của huyện; tăng cường liên kết phát triển du lịch, xây dựng các tour tuyến, điểm du lịch tâm linh hợp lý vào mỗi dịp lễ hội; tổ chức các chương trình hợp tác phát triển du lịch giữa huyện với các địa phương trong và ngoài tỉnh.
Bài và ảnh: Khánh Dũng
