Mua sắm công bền vững/mua sắm công xanh (MSCX) là xu hướng tất yếu nhằm hiện thực hóa các mục tiêu phát triển bền vững. Chính phủ đã và đang thực hiện nhiều giải pháp để thúc đẩy MSCX thông qua lồng ghép tiêu chí xanh vào quá trình mua sắm công.
Đến năm 2030, tỷ lệ mua sắm công xanh trong tổng mua sắm công đạt ít nhất 35% và tăng lên 50% vào năm 2050. Ảnh: ITN
Tại một cuộc hội thảo bàn về giải pháp mua sắm công xanh mới đây, TS. Đặng Đức Anh, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) cho biết, MSCX có vai trò hết sức quan trọng trong việc phát triển thị trường xanh ở nước ta. Bởi tổng giá trị các gói thầu mua sắm công chiếm trung bình khoảng 12,5% GDP.
Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh, đến năm 2030, tỷ lệ MSCX trong tổng mua sắm công đạt ít nhất 35% và tăng lên 50% vào năm 2050. “Để đạt mục tiêu này đòi hỏi Việt Nam phải có các giải pháp mạnh mẽ để thúc đẩy MSCX”, ông Đức Anh nhấn mạnh.
Về kết quả nghiên cứu “Giải pháp thúc đẩy MSCX trong hoạt động đầu tư” vừa được nhóm nghiên cứu của CIEM thực hiện, TS. Hồ Công Hòa, Phó Trưởng ban Nghiên cứu các vấn đề xã hội thuộc CIEM cho biết, thời gian qua, nước ta đã có những chính sách về mua sắm xanh, MSCX. Tuy nhiên, các quy định chủ yếu là yêu cầu giải pháp hạn chế các tác động đến môi trường của dự án, nhất là giai đoạn thi công.
Chẳng hạn, với lựa chọn nhà đầu tư, Thông tư số 09/2021/TT-BKHĐT về hướng dẫn lựa chọn nhà đầu tư thực hiện dự án đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP) và dự án đầu tư có sử dụng đất đưa ra yêu cầu về lồng ghép các tiêu chí môi trường vào quá trình lựa chọn nhà đầu tư như: yêu cầu về đánh giá tác động tiêu cực đối với môi trường và biện pháp khắc phục; yêu cầu về xem xét, đánh giá các tiêu chuẩn, quy chuẩn về môi trường theo quy định bảo vệ môi trường… Tuy nhiên, tiêu chí môi trường cụ thể lại chưa được hướng dẫn, gây khó khăn cho bên mời thầu. Hay Thông tư 08/2022/TT-BKHĐT vừa ban hành đã lồng ghép tiêu chí đấu thầu bền vững, có ưu đãi và khuyến khích đối với nhà thầu lựa chọn áp dụng các tiêu chí xanh khi tham gia đấu thầu, song cũng chưa có các tiêu chí cụ thể; cách thức lồng ghép vào các hồ sơ và đánh giá hồ sơ dự thầu chưa được thể hiện…
Nhóm nghiên cứu cho rằng, cần có các quy định điều chỉnh hoạt động MSCX. Chính sách này có thể thực hiện theo phương án: ban hành thông tư riêng về MSCX hoặc lồng ghép vào quá trình lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư với việc đánh giá tiêu chí xanh.
Cũng theo TS Hồ Công Hòa, MSCX phải dựa trên quy luật và cung cầu thị trường. Theo đó, trước khi ban hành quy định yêu cầu lồng ghép các tiêu chí xanh vào hồ sơ mời thầu (HSMT), cần cân nhắc khả năng đáp ứng yêu cầu của nhà thầu, nhà đầu tư và các sản phẩm hàng hóa, dịch vụ, tránh dựng rào cản cho nhà thầu.
Theo bà Vũ Quỳnh Lê, Phó Cục trưởng Cục Quản lý đấu thầu, trong công tác quản lý đấu thầu, có một số địa phương áp dụng cứng nhắc các quy định gây khó khăn cho nhà thầu. Theo đó, với trường hợp lồng ghép tiêu chí xanh như đề xuất, nếu không cẩn thận trong áp dụng có thể sẽ tạo rào cản cho nhà thầu.
Yêu cầu xây dựng HSMT chất lượng để lựa chọn được những nhà thầu, sản phẩm chất lượng đảm bảo mục tiêu về bảo vệ môi trường. “Nếu bài thầu không tốt thì chỉ có thể mua được lời hứa mà không có tác động về môi trường”, bà Lê cảnh báo.
Cũng theo bà Vũ Quỳnh Lê , hệ thống pháp luật của Việt Nam đã tiệm cận so với thế giới. Cụ thể, tiêu chí xanh đã được quy định trong pháp luật về đấu thầu, bảo vệ môi trường, PPP.
Dự thảo Luật Đấu thầu (sửa đổi) đang được Bộ Kế hoạch và Đầu tư chủ trì soạn thảo, dự kiến trình xin ý kiến tại kỳ họp Quốc hội tới đây đề xuất bổ sung nội dung MSCX nhằm thực hiện mục tiêu phát triển bền vững, tăng trưởng xanh.
Dự thảo cũng đề xuất các quy định về ưu tiên, ưu đãi cho doanh nghiệp trong nước sản xuất hàng hóa thay thế hàng nhập khẩu, doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo; ưu tiên, ưu đãi cho các sản phẩm thân thiện môi trường nhằm mục tiêu phát triển bền vững.
Hạnh Vân
