Trước tình hình các điểm du lịch trên địa bàn khu du lịch chuyên đề quốc gia Sa Pa (huyện Sa Pa) thành “đại công trường” (Xem Báo Văn Hóa từ số 1819 đến 1821), Sở VHTTDL tỉnh Lào Cai đã cử đoàn công tác tiến hành điều tra, đánh giá những tác động của việc xây dựng thủy điện đối với phát triển du lịch trên địa bàn huyện Sa Pa.
Khách du lịch giảm trung bình trên 70% so với cùng kỳ năm trước
Đoàn công tác đã sử dụng nhiều phương pháp nghiên cứu khoa học như: thống kê phân tích, tổng hợp; quan sát thực địa; phỏng vấn; điều tra bằng bảng hỏi; thảo luận nhóm... Theo báo cáo số 40/BC-SVHTT&DL gửi UBND tỉnh, Sở Công thương, Sở Kế hoạch và Đầu tư cho thấy kết quả điều tra ban đầu trước khi các dự án thủy điện được xây dựng tại Lao Chải, Sử Pán... các điểm du lịch cộng đồng nằm trên tuyến du lịch làng bản xuống khu vực hạ huyện Sa Pa đã đón số lượng lớn du khách đến thăm và lưu trú, chủ yếu là khách quốc tế. Tuy nhiên, sau khi các dự án thủy điện được khởi công đã có tác động rõ nét đến môi trường và cảnh quan du lịch thì lượng du khách đến tham quan, lưu trú tại các điểm này đã giảm mạnh.
Nếu năm 2006, xã Bản Hồ đón 18.313 lượt khách lưu trú, xã Tả Van 8.158 lượt, Thanh Phú 1.626 lượt thì đến năm 2009 Bản Hồ chỉ đón được 3.197 lượt (giảm 83,6%), Tả Van 2.991 lượt (giảm 63,4%), Thanh Phú 41 lượt (giảm 60,4%). Theo báo cáo sơ bộ của Ban quản lý Du lịch cộng đồng Bản Hồ, tính từ đầu năm cho đến nay, số lượng khách đến tham quan và lưu trú còn giảm mạnh, chỉ đạt 80 lượt, giảm 92% so với cùng kỳ năm 2009 (1.027 lượt). Số lượng khách lưu trú ở các điểm du lịch cộng đồng trên giảm mạnh, đồng nghĩa với thời gian lưu trú giảm, khách chỉ đi tham quan trong ngày rồi về. Vì vậy, chi tiêu dành cho du lịch thấp dẫn đến thu nhập của người dân gần như không có (lưu trú tại gia 40.000đ/1 khách). Từ đầu năm cho đến nay, doanh thu từ nhà nghỉ của xã Bản Hồ mới đạt 2.280.000đ trong khi từ tháng 1 đến tháng 3 hằng năm là mùa cao điểm của khách quốc tế, khách có nhu cầu đi du lịch làng bản và du lịch cộng đồng.
Văn hóa và nghề truyền thống có nguy cơ mất dần
Các đội văn nghệ dân gian, dân ca dân vũ truyền thống giảm nguồn thu khiến rất khó duy trì và có nguy cơ mai một các giá trị văn hóa truyền thống. Xã Bản Hồ có 4 đội văn nghệ thường xuyên đi biểu diễn phục vụ du khách. Năm 2009 doanh thu đạt 10.400.000đ thì từ đầu năm 2010 đến nay chưa có hoạt động nào phục vụ khách, do vậy cũng chưa có doanh thu. Bên cạnh đó, nghề thủ công truyền thống, đặc biệt dệt thổ cẩm và rèn đúc, chạm bạc cũng không có khách mua nên hiện nay đang có xu hướng bỏ nghề. Tuyến du lịch dọc theo các làng của người Mông (Lao Chải), Giáy (Tả Van), Tày (Bản Hồ, Thanh Phú), Xa Phó (Nậm Sài) cũng không còn khách đi.
Cảnh quan tự nhiên bị xâm hại làm mất đi cảnh quan du lịch. Theo báo cáo điều tra nhu cầu du khách được thực hiện trong năm 2003, 2004 các chuyên gia vùng Aquitaine (Cộng hòa Pháp) khi thực hiện quy hoạch du lịch cho Lào Cai thì có đến 82% khách du lịch đến Sa Pa vì muốn thưởng ngoạn phong cảnh. Tuy nhiên, cảnh quan du lịch dọc thung lũng Mường Hoa với thảm thực vật chân núi, suối Mường Hoa, La Ve và các tràn ruộng bậc thang hầu như bị hủy hoại do tác động của quá trình thi công, san gạt mặt bằng, làm đường dẫn cho các công trình. Những cảnh quan du lịch hấp dẫn vốn được coi là linh hồn của loại hình du lịch bản làng, du lịch cộng đồng có nguy cơ biến dạng hoặc mất hẳn. Ruộng bậc thang, một di sản văn hóa bị giảm diện tích do nhường đất cho các thủy điện hoặc không đủ nước tưới phải bỏ hoang. Thác La Ve – thác cá nhảy, suối Mường Hoa, mạch nước nóng vốn là những điểm du lịch hấp dẫn gần như bị xóa sổ bởi tác động của quá trình xây dựng thủy điện, làm mất đi tiềm năng thu hút khách du lịch đến với xã Bản Hồ.
Thiếu nước sinh hoạt từ năm 2008
Đoàn công tác đã điều tra thực địa, thảo luận nhóm và phỏng vấn các hộ dân bản địa, kết quả cho thấy việc mất đất canh tác và suy giảm các nguồn tài nguyên ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế, trong đó có du lịch. Phỏng vấn 30 hộ dân thôn Nậm Cang 1 cho thấy 100% số hộ được hỏi không ủng hộ việc xây dựng thủy điện trên xã Nậm Cang. Hơn nữa, xây dựng thủy điện tại Nậm Cang sẽ thiệt hại đến gần 80% diện tích đất nông nghiệp. Nguồn nước giảm không đủ để cung cấp nước sạch cho ăn uống, sinh hoạt và nước tưới cho diện tích đất canh tác còn lại. Khảo sát 10 hộ dân thôn Bản Dền, La Ve (Bản Hồ) thì 100% số hộ được phỏng vấn đều khẳng định thiếu nước sạch ăn uống, sinh hoạt từ năm 2008. Việc quá nhiều khói, bụi, tiếng ồn, đặc biệt là nổ mìn phá đá đã ảnh hưởng khá nghiêm trọng tới đời sống nhân dân và sinh hoạt của khách du lịch nếu lưu trú ở khu vực này. Bản Dền có 10 hộ gia đình sống ở gần suối Mường Hoa có nguy cơ mùa lũ tới sẽ chịu thiệt hại nặng nề. Qua phỏng vấn du khách đã có những ý kiến cho rằng các dự án thủy điện đã thực sự làm nản lòng, mang lại cảm giác thất vọng và tiếc nuối khi thấy cảnh quan, môi trường du lịch bị phá vỡ. Điều này không chỉ ảnh hưởng trực tiếp tới các doanh nghiệp mà còn ảnh hưởng nặng nề đến hình ảnh và sức hấp dẫn của du lịch Lào Cai đối với khách quốc tế.
Qua quá trình điều tra, khảo sát tại thực địa, Sở VHTTDL Lào Cai tiếp tục đề nghị UBND tỉnh xem xét chi tiết các giải pháp bảo vệ môi trường và cảnh quan du lịch của các dự án đã được phê duyệt nhưng chưa khởi công hoặc chuẩn bị khởi công. Nếu các giải pháp này không có tác dụng thật sự trong việc bảo vệ môi trường và cảnh quan du lịch thì kiên quyết chưa cho khởi công xây dựng dự án. Đồng thời vì sự nghiệp bảo tồn, khai thác và phát triển bền vững các loại hình du lịch sinh thái, văn hóa, cộng đồng gắn với bản làng dân tộc truyền thống dọc theo thung lũng Mường Hoa nói riêng và các sản phẩm du lịch khác nói chung theo quy hoạch tổng thể phát triển du lịch Lào Cai giai đoạn 2005 – 2010 và định hướng 2020 đã được UBND tỉnh phê duyệt tại quyết định số 660/QĐ-UBND ngày 03.11.2004 đề nghị UBND tỉnh xem xét thu hồi một số dự án đã được phê duyệt mà chưa thi công hoặc chuẩn bị thi công nhưng có khả năng ảnh hưởng lớn tới môi trường và du lịch Sa Pa. Bên cạnh đó cho phép Sở VHTTDL tiến hành nghiên cứu các sản phẩm du lịch mới nhằm “giảm tải” cho các điểm du lịch đã bị phá vỡ cảnh quan và hấp dẫn khách quay trở lại với du lịch ở Lào Cai.
Theo thông tin chúng tôi nhận được, hôm nay (31.3), UBND tỉnh Lào Cai sẽ tổ chức cuộc họp với các Sở VHTTDL, Tài nguyên và Môi trường, Kế hoạch và Đầu tư, Công thương, UBND huyện Sa Pa và một số đơn vị doanh nghiệp hiện đang xây dựng các công trình thủy điện trên địa bàn huyện Sa Pa để nghe báo cáo kết quả kiểm tra, đánh giá tác động do quá trình thi công thủy điện, cũng như những tác động có khả năng xảy ra khi triển khai tiếp các dự án thủy điện hiện còn chưa khởi công.
Tạ Đình Dũng
