Việt Nam là quốc gia tiêu biểu với những nỗ lực tiên phong trong việc thúc đẩy sự hợp tác giữa các nước Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) trong việc bảo tồn di sản thiên nhiên chung. Việt Nam hiện có 12 Vườn di sản ASEAN và đang đặt mục tiêu có thêm 3 Vườn di sản ASEAN trong năm nay.
Vườn di sản ASEAN Lò Gò - Xa Mát (Tây Ninh). Ảnh: NBCA
Tự hào, bảo tồn và thụ hưởng
Vườn di sản ASEAN (ASEAN Heritage Park) là một trong những sáng kiến hợp tác ASEAN về môi trường được thực hiện trên cơ sở Tuyên bố về Vườn di sản của Bộ trưởng Môi trường các nước ASEAN từ năm 2003 với mục tiêu bảo tồn toàn diện các hệ sinh thái quan trọng, mang tính độc đáo, đặc biệt của khu vực ASEAN.
Là danh hiệu về bảo tồn của khu vực, Vườn di sản ASEAN được triển khai thực hiện từ năm 2003 với mục đích bảo tồn toàn diện các hệ sinh thái quan trọng, mang tính độc đáo đặc biệt của khu vực ASEAN. Các Vườn di sản ASEAN góp phần quan trọng trong bảo tồn nguồn gen, đảm bảo sử dụng bền vững các hệ sinh thái; duy trì các khu vực tự nhiên có giá trị văn hóa, giáo dục, nâng cao nhận thức đối với việc bảo tồn đa dạng sinh học của người dân các nước ASEAN.
Các Vườn di sản ASEAN được định nghĩa là “các khu bảo tồn có tầm quan trọng khu vực trong việc bảo tồn toàn bộ các hệ sinh thái đặc trưng của khu vực ASEAN”. Các khu này được thiết lập nhằm nâng cao nhận thức, niềm tự hào, bảo tồn và thụ hưởng các di sản thiên nhiên phong phú của ASEAN thông qua mạng lưới các khu bảo tồn, tạo ra sự hợp tác giữa các nước ASEAN trong việc bảo tồn di sản thiên nhiên chung.
Các Vườn di sản ASEAN bao gồm các khu bảo tồn, vườn quốc gia trên cạn và biển, sẽ được lựa chọn bởi các tiêu chí. Cụ thể gồm: Tính toàn vẹn (đầy đủ) về sinh thái; tính đại diện; tính tự nhiên; tầm quan trọng cho bảo tồn; tính hợp pháp, bảo đảm các yếu tố về pháp lý; kế hoạch quản lý khu bảo tồn; tính xuyên biên giới; tính độc đáo; khu bảo tồn có ý nghĩa dân tộc học; có tầm quan trọng về giá trị đa dạng sinh học và tính nguy cấp.
Hiện, Chương trình Vườn di sản ASEAN đã đưa ra ba mục tiêu trong quá trình hoạt động, gồm: Xây dựng thỏa thuận giữa các Vườn di sản ASEAN và các bên liên quan nhằm bảo tồn những khu vực được ưu tiên bảo vệ để giải quyết các mối đe dọa đối với đa dạng sinh học; tăng cường năng lực của các cơ quan quản lý Vườn di sản ASEAN nhằm thúc đẩy nhận thức về bảo tồn và tiếp cận cộng đồng thông qua xây dựng năng lực, kết nối mạng lưới khu vực và trao đổi kinh nghiệm, tham quan, học tập; thu hút sự tham gia của cộng đồng địa phương.
Việt Nam đặt mục tiêu có thêm 3 Vườn di sản ASEAN
Là quốc gia có số lượng Vườn di sản ASEAN được công nhận nhiều nhất Đông Nam Á, Việt Nam hiện có 12 khu vực được công nhận là Vườn di sản ASEAN, gồm: Vườn quốc gia Hoàng Liên (Lào Cai, Lai Châu), Vườn quốc gia Ba Bể (Bắc Kạn), Vườn quốc gia Vũ Quang (Hà Tĩnh), Vườn quốc gia Bái Tử Long (Quảng Ninh), Khu bảo tồn Ngọc Linh (Kon Tum), Vườn quốc gia Chư Mom Ray (Kon Tum), Vườn quốc gia Kon Ka Kinh (Gia Lai), Vườn quốc gia U Minh Thượng (Kiên Giang), Vườn quốc gia Bidoup - Núi Bà (Lâm Đồng), Vườn quốc gia Lò Gò - Xa Mát (Tây Ninh), Vườn quốc gia Côn Đảo (Bà Rịa - Vũng Tàu) và Vườn quốc gia Bạch Mã (Huế).
Vườn quốc gia Ba Bể (Bắc Kạn). Ảnh: monre.gov
Để triển khai các mục tiêu mà ASEAN đặt ra, các Vườn di sản ASEAN của Việt Nam xây dựng kế hoạch quản lý, phương án quản lý rừng bền vững; nâng cao năng lực của các ban quản lý, cán bộ và các bên liên quan khác; triển khai các công cụ và phương pháp giám sát, đánh giá tại các Vườn di sản; tăng cường sự tham gia của cộng đồng địa phương; xây dựng tài chính bền vững cho các Vườn di sản...
Trong năm 2024, Vụ Hợp tác quốc tế (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) được giao chủ trì, phối hợp với các đơn vị liên quan thuộc bộ thực hiện nhiệm vụ “Kết nối các Vườn di sản ASEAN của Việt Nam giai đoạn 2023 - 2025 theo Chương trình Hành động quốc gia về đa dạng sinh học”.
Hợp tác quản lý trong mạng lưới Vườn di sản ASEAN sẽ giúp tăng quyền tiếp cận tri thức truyền thống và khai thác bền vững của cộng đồng địa phương đối với tài nguyên thiên nhiên. Cùng với đó, tăng cường sự tham gia của cộng đồng địa phương thông qua các chương trình phát triển sinh kế; thu hút các nguồn tài trợ cho Vườn di sản ASEAN; cải thiện năng lực quản trị Vườn di sản và phù hợp với các mục tiêu đề ra của Khung đa dạng sinh học toàn cầu Côn Minh - Montreal.
Nhiệm vụ giúp liên kết, xây dựng mạng lưới, chia sẻ thông tin giữa các Vườn di sản ASEAN của Việt Nam; cụ thể hóa Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 và Nghị định của Chính phủ trong việc tăng cường năng lực cho quản lý và bảo vệ các di sản thiên nhiên; thúc đẩy mạnh mẽ việc thực hiện các cam kết quốc tế về bảo tồn thiên nhiên và đa dạng sinh học trong thập kỷ mới (2021- 2030); chia sẻ quyền và lợi ích của các bên liên quan trong bảo tồn và sử dụng bền vững đa dạng sinh học theo định hướng phát triển bền vững.
Theo lộ trình đến năm 2025, Việt Nam đặt mục tiêu có thêm 3 Vườn di sản ASEAN, phù hợp với mục tiêu đã đề ra trong Chiến lược đa dạng sinh học đến năm 2030, tầm nhìn năm 2050. Cục Bảo tồn thiên nhiên và Đa dạng sinh học phối hợp với Vụ Hợp tác quốc tế sẽ tham mưu cho Bộ Nông nghiệp và Môi trường hoàn thiện hướng dẫn các địa phương lập hồ sơ tham gia Vườn di sản ASEAN; hướng dẫn kỹ thuật về quản lý bảo vệ môi trường, thiên nhiên.
Trong năm 2025, Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ ban hành thông tư về quy trình kiểm kê, quan trắc đa dạng sinh học và thông tư hướng dẫn quy định kỹ thuật để các địa phương, Vườn quốc gia triển khai. Bộ cũng đang nghiên cứu, ban hành tiêu chí đánh giá quản lý môi trường, di sản thiên nhiên, thành lập mạng lưới Vườn di sản ASEAN Việt Nam và xây dựng quy chế hợp tác để trao đổi kinh nghiệm giữa các chuyên gia, đánh giá hiệu quả quản lý khu bảo tồn.
Hồng Nhung
