Ngày 22/11/2015, tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 27 diễn ra ở Thủ đô Kuala Lumpur, Malaysia, lãnh đạo của 10 quốc gia thành viên ASEAN gồm Nhà nước Brunei Darussalam, Vương quốc Campuchia, nước cộng hòa Indonesia, nước cộng hòa dân chủ nhân dân Lào, Malayssia, Cộng hòa Liên bang Myanmar, Cộng hòa Philippin, Cộng hòa Singapore, Vương quốc Thái Lan, CHXHCN Việt Nam đã đặt bút ký văn kiện lịch sử Tuyên bố hình thành Cộng đồng ASEAN 2015, trong đó nêu rõ: “Sự hình thành của Cộng đồng ASEAN đã tạo ra một dấu mốc trong tiến trình liên kết, bảo đảm hòa bình, an ninh và tự cường dài lâu trong một khu vực hướng ra bên ngoài, với các nền kinh tế năng động, cạnh tranh và liên kết sâu rộng, một cộng đồng thu nạp dựa trên ý thức mạnh mẽ về sự gắn kết và bản sắc chung”.
Cộng đồng kinh kế ASEAN (AEC) cùng với Cộng đồng an ninh - chính trị và Cộng đồng văn hóa - xã hội là ba trụ cột tạo nên Cộng đồng ASEAN. Trong ba trụ cột, AEC được coi là quan trọng nhất, sự phát triển của AEC sẽ là tiền đề thúc đẩy việc thực hiện hai trụ cột còn lại. Hội nhập AEC là một bước ngoặt đánh dấu sự hội nhập khu vực một cách toàn diện của các nền kinh tế Đông Nam Á, qua đó mang lại những tác động tích cực tới Du lịch Việt Nam.
Hội nhập quốc tế về du lịch của Việt Nam thời gian qua được triển khai theo hướng thúc đẩy ký kết và thực hiện các hiệp định thỏa thuận hợp tác cấp chính phủ, cấp ngành song phương và đa phương, tranh thủ hợp tác, hỗ trợ của các nước thông qua các chương trình, dự án cụ thể và các cam kết mở cửa tự do hóa thương mại dịch vụ du lịch trong các khuôn khổ WTO, ASEAN, APEC, GMS.... Trong đó, ASEAN là một trong những khuôn khổ hợp tác mà Du lịch Việt Nam tham gia sâu rộng và có hiệu quả nhất.
Du lịch Việt Nam bắt đầu tìm hiểu và tham gia các cơ chế hợp tác từ cuối những năm 1990, sau khi gia nhập ASEAN (1995), từng bước tham gia đầy đủ các hoạt động trong các nhóm/tiểu ban công tác du lịch từ đầu những năm 2000 và chủ động hội nhập từ cuối những năm 2000. Đối với các cam kết về thị trường, Việt Nam đã thực hiện đầy đủ các cam kết đối với các lĩnh vực khách sạn, dịch vụ xếp chỗ ở khách sạn, dịch vụ phục vụ ăn uống và kinh doanh lữ hành quốc tế. Việt Nam đã 2 lần đăng cai và tổ chức thành công Hội nghị Bộ trưởng Du lịch và Diễn đàn Du lịch ASEAN (ATF) - sự kiện lớn nhất trong năm của du lịch ASEAN vào các năm 2009 và lần thứ hai tại thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh vào tháng 1 năm 2019 vừa qua.
Đối với các lĩnh vực cụ thể, Việt Nam đã ký Thỏa thuận thừa nhận lẫn nhau trong ASEAN về nghề du lịch (MRA-TP) (tại ATF 2009, tại Hà Nội) để làm cơ sở cho việc phát triển nguồn nhân lực du lịch ASEAN và tạo thuận lợi cho dịch chuyển lao động trong khu vực, chủ động đóng góp vào việc triển khai MRA-TP chung của ASEAN thông qua việc xây dựng các tài liệu hướng dẫn triển khai MRA-TP (2013). Du lịch Việt Nam đã tham gia xây dựng 130 sản phẩm du lịch chung để kết nối ít nhất 2 quốc gia trong ASEAN theo các nhóm chuyên đề như du lịch thiên nhiên, du lịch văn hóa và di sản, du lịch cộng đồng, du lịch đường biển và đường sông, đồng thời tích cực triển khai Chiến lược marketing du lịch ASEAN 2011 - 2015 với tiêu đề “Đông Nam Á - cảm nhận sự ấm áp”, tập trung vào khai thác các thị trường Trung Quốc và Ấn Độ, khách du lịch trải nghiệm và sáng tạo, khách du lịch khám phá, khách du lịch công vụ, khách du lịch lưu trú dài ngày và người cao tuổi, khách trong nội vùng ASEAN. Cùng với đó, Việt Nam đã đảm nhiệm thành công vai trò Trưởng nhóm Marketing và Truyền thông du lịch ASEAN (2013-2014).
Hội nhập Cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC) là một bước ngoặt đánh dấu sự hội nhập khu vực một cách toàn diện của các nền kinh tế Đông Nam Á, mang lại những tác động trực tiếp và gián tiếp đến mọi đối tượng trong ngành du lịch và đứng trước những cơ hội và thách thức đan xen. Ý thức rõ vai trò quan trọng của hợp tác du lịch ASEAN trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế chung của đất nước cũng như AEC, từ năm 2012, Tổng cục Du lịch đã thành lập Nhóm hợp tác du lịch ASEAN để tăng cường triển khai và phối hợp hoạt động hợp tác trong Tổng cục Du lịch và các cơ quan liên quan.
Với vai trò Phó Trưởng nhóm Chất lượng dịch vụ du lịch, Việt Nam đã tham gia điều phối phát triển sản phẩm du lịch đường sông, Dự án hỗ trợ kỹ thuật phát triển du lịch đường sông khu vực sông Mê Kông do UNWTO hỗ trợ ASEAN, điều phối triển khai Dự án xây dựng Hướng dẫn xây dựng và vận hành loại hình Boutique Hotel; nâng cao chất lượng sản phẩm dịch vụ ASEAN thông qua việc phối hợp cùng các quốc gia thành viên phát triển, xây dựng và áp dụng các bộ tiêu chuẩn chung trong ASEAN, gồm có tiêu chuẩn khách sạn xanh ASEAN, cơ sở lưu trú nhà dân ASEAN, nhà vệ sinh công cộng ASEAN, dịch vụ Spa ASEAN, tiêu chuẩn thành phố du lịch sạch ASEAN, tiêu chuẩn du lịch cộng đồng, hướng dẫn an ninh và an toàn du lịch ASEAN cho các khách sạn, khu nghỉ dưỡng và lộ trình du lịch ASEAN ứng phó với biến đổi khí hậu... Các tiêu chuẩn này tập trung vào việc nâng cao chất lượng sản phẩm, phát triển bền vững, bảo vệ môi trường.
Tại Việt Nam, hạ tầng du lịch và cơ sở vật chất kỹ thuật ngành Du lịch ngày càng phát triển. Tuy nhiên, cơ sở lưu trú du lịch và khu du lịch của Việt Nam đang đối mặt với những thách thức về chất lượng dịch vụ và vấn đề bảo vệ môi trường.
Thứ nhất: thiếu nhân sự có trình độ, chuyên nghiệp, từ người quản lý, vận hành, cung ứng dịch vụ du lịch đến nhân viên. Có những cơ sở chủ đầu tư đồng thời là người quản lý điều hành nhưng thiếu kiến thức, trình độ quản lý và vận hành tổ chức kinh doanh du lịch nên cơ sở bị thiếu chuyên nghiệp trong thiết kế, bài trí, trang trí, thiếu cây xanh, thiếu hệ thống xử lý nước thải... không phù hợp với yêu cầu bảo vệ môi trường.
Thứ hai: nhận thức và hiểu biết về bảo vệ môi trường là điểm yếu của tất cả các bên tham gia. Các đơn vị chú trọng nhiều vào hiệu quả kinh doanh mà lơ là việc phát triển bền vững. Nhiều đơn vị chưa có chính sách bảo vệ môi trường nhất quán, chưa tạo thành ý thức, chưa kiểm soát hành vi của nhân viên va khách, chưa xem xét chọn nhà cung cấp sản phẩm, dịch vụ, công nghệ theo các tiêu chí bảo vệ môi trường. Một số cơ sở sau khi kiểm tra đã bị xử lý vi phạm vì các lỗi như xả thẳng nước thải vào hệ thống sông, biển, không phân loại và xử lý rác thải nguy hại đúng quy định...
Thứ ba: sự phát triển thiếu giám sát của một số vùng đã dẫn đến có những công trình không phù hợp về kiến trúc, phá vỡ cảnh quan môi trường gây tác hại lâu dài rất khó khắc phục. Chất lượng hạ tầng du lịch chỉ đứng ở hạng 113 trong bảng xếp hạng năng lực cạnh tranh năm 2016 của WEF.
Thứ tư: vệ sinh còn chưa đáp ứng yêu cầu. Vệ sinh an toàn thực phẩm, nhà vệ sinh công cộng nhiều nơi còn bị du khách phàn nàn.
Những thách thức đó đòi hỏi cần tập trung phân tích nguyên nhân và giải quyết trên cơ sở nghiên cứu các bài học quốc tế. Quá trình hợp tác để hình thành AEC đã góp phần nâng cao sự hiện diện và uy tín của Du lịch Việt Nam trong khu vực. Đồng thời, Du lịch Việt Nam được tiếp cận nhiều thông tin và bài học kinh nghiệm quý báu về phát triển du lịch và nhận được sự hỗ trợ tích cực của các nước có ngành Du lịch phát triển hơn như Thái Lan, Malaysia, Singapore… AEC đã góp phần quan trọng vào việc thực hiện yêu cầu “gắn thị trường du lịch Việt Nam với thị trường du lịch khu vực và thế giới”.
Giai đoạn 2017- 2020, ngành Du lịch Việt Nam theo định hướng phát triển chuyển từ chiều rộng sang chiều sâu. Các cơ quan quản lý, vận hành khu, điểm du lịch cần nhận định rõ xu hướng và mục tiêu, có những giải pháp kịp thời, hợp lý, hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ, bảo vệ môi trường, khắc phục hạn chế để góp phần nâng hạng của Du lịch Việt Nam trong bảng xếp hạng về năng lực cạnh tranh quốc gia./.