Nỗ lực của Việt Nam về nâng mức Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC) trong ứng phó với biến đổi khí hậu toàn cầu

Quá trình cập nhật NDC

Thỏa thuận Paris về BĐKH được thông qua tại Hội nghị Thượng đỉnh về BĐKH toàn cầu (COP 21) vào năm 2015. Đây là văn bản toàn cầu đầu tiên ràng buộc trách nhiệm pháp lý của tất cả các Bên tham gia Công ước Khung của Liên hợp quốc về BĐKH (UNFCCC) trong giảm nhẹ KNK, nguyên nhân gây ra BĐKH. Thỏa thuận cũng nhằm tăng cường khả năng của các quốc gia trong thích ứng với BĐKH để phát triển bền vững, trách nhiệm của mỗi Bên được xác định thông qua NDC. Thỏa thuận Paris quy định việc các Bên tham gia xây dựng và tổ chức thực hiện NDC; giám sát, đánh giá việc thực hiện, cung cấp nguồn lực tài chính, công nghệ, tăng cường năng lực để thực hiện NDC. NDC cung cấp những thông tin về đóng góp do một quốc gia sẽ thực hiện nhằm ứng phó với BĐKH toàn cầu trong điều kiện kinh tế - xã hội hiện tại và dự báo trong tương lai. Đến nay, tất cả các Bên tham gia Thỏa thuận Paris đã đệ trình NDC cho UNFCCC. Nội dung NDC của các nước rất khác nhau, đưa ra các đóng góp dự kiến phù hợp với bối cảnh của mỗi nước, đồng thời cũng đưa ra các điều kiện để thực hiện.

Theo tính toán của các nhà khoa học, nếu tất cả các nước thực hiện toàn diện mục tiêu BĐKH đã đề ra trong NDC, mức tăng nhiệt độ trung bình toàn cầu vẫn cao so với thời kỳ tiền công nghiệp khoảng 3oC, cao hơn nhiều so với mục tiêu nêu trong Thỏa thuận Paris thực hiện Công ước - hạn chế mức tăng nhiệt độ trung bình toàn cầu ở dưới ngưỡng 2oC và tiến tới hạn chế mức tăng nhiệt độ ở mức 1,5oC so với thời kỳ tiền công nghiệp. Để tăng cường nỗ lực ứng phó với BĐKH, Ban Thư ký UNFCCC đã yêu cầu các quốc gia rà soát và cập nhật NDC. Việc rà soát và cập nhật NDC phải hoàn thành trong năm 2020, tiếp tục thực hiện định kỳ 5 năm một lần để gửi Ban Thư ký UNFCCC.

Việt Nam tích cực thực hiện các hoạt động thay đổi sử dụng đất và lâm nghiệp ứng phó với BĐKH

Đảm bảo các mục tiêu về phát thải KNK, ứng phó với BĐKH

Đến nay, thực hiện quy định của COP21 và nhiệm vụ Thủ tướng Chính phủ giao, Bộ TN&MT đã phối hợp với các Bộ, ngành, cơ quan liên quan thực hiện rà soát, cập nhật NDC trên cơ sở điều kiện phát triển của đất nước. Các Bộ, ngành đã chủ động tham gia, đóng góp tích cực trong quá trình rà soát và cập nhật NDC, cung cấp các thông tin chính thức nhằm đảm bảo các mục tiêu của NDC cập nhật có tính khả thi, thể hiện nỗ lực cao nhất của Bộ, ngành, lĩnh vực phù hợp với điều kiện hiện tại và dự báo đến 2030.

NDC cập nhật của Việt Nam xác định các biện pháp giảm nhẹ phát thải KNK giai đoạn 2021 - 2030 và các nhiệm vụ chiến lược, giải pháp thích ứng nhằm giảm thiểu thiệt hại do các tác động của BĐKH gây ra trong tương lai. Việc hoàn thành cập nhật NDC của Việt Nam đã góp phần nâng mức đóng góp của nước ta cho ứng phó với BĐKH toàn cầu. Theo đó, bằng nguồn lực trong nước, đến năm 2030 Việt Nam sẽ giảm 9% tổng lượng phát thải KNK so với BAU và có thể tăng đóng góp lên tới 27% khi nhận được hỗ trợ quốc tế thông qua hợp tác song phương, đa phương và thực hiện các cơ chế mới theo Thỏa thuận Paris về BĐKH.

So với NDC đã đệ trình, đóng góp về giảm nhẹ phát thải KNK của NDC cập nhật trong trường hợp quốc gia tự thực hiện đã tăng cả về lượng và tỷ lệ giảm phát thải (so với Kịch bản phát triển thông thường quốc gia). Cụ thể, lượng giảm phát thải tăng thêm 21,2 triệu tấn CO2tđ (từ 62,7 triệu tấn CO2tđ  lên 83,9 triệu tấn CO2tđ) tương ứng với tỷ lệ giảm phát thải đã tăng thêm 1% (từ 8% lên 9%). Mức đóng góp về giảm nhẹ phát thải KNK khi có hỗ trợ quốc tế tăng từ 25% lên 27%, lượng giảm phát thải đã tăng thêm 52,6 triệu tấn CO2tđ (từ 198,2 triệu tấn CO2tđ lên 250,8 triệu tấn CO2tđ ). Ngoài ra, NDC cập nhật cũng đã xác định các nhiệm vụ chiến lược về thích ứng với BĐKH, bao gồm: Nâng cao hiệu quả thích ứng với BĐKH thông qua việc tăng cường quản lý nhà nước, nguồn lực cho thích ứng với BĐKH; tăng cường khả năng chống chịu và nâng cao năng lực thích ứng của cộng đồng, các thành phần kinh tế, hệ sinh thái; giảm nhẹ rủi ro thiên tai, giảm thiểu thiệt hại, sẵn sàng ứng phó với thiên tai, khí hậu cực đoan gia tăng.

Các giải pháp thích ứng nhằm giảm thiểu thiệt hại gây bởi các tác động liên quan đến những thay đổi của khí hậu trong tương lai được xác định cụ thể cho từng lĩnh vực (gồm:TN&MT, nông nghiệp và phát triển nông thôn, sức khỏe cộng đồng, đô thị, nhà ở, giao thông vận tải, du lịch, nghỉ dưỡng, công nghiệp, thương mại) và cho từng khu vực (đồng bằng Bắc bộ, đồng bằng sông Cửu Long, khu vực ven biển, miền núi). Đồng thời, NDC cập nhật đã đưa vào nội dung hài hòa và đồng lợi ích. Phân tích hài hòa và đồng lợi ích giữa giảm nhẹ phát thải KNK, thích ứng với BĐKH, phát triển kinh tế - xã hội gắn với các mục tiêu phát triển bền vững, nhằm hỗ trợ xác định các hành động nhằm tối ưu hóa chi phí và lợi ích.

Trong điều kiện phát triển kinh tế - xã hội của một nước đang phát triển, chịu nhiều tác động của BĐKH, NDC cập nhật của Việt Nam đã thể hiện nỗ lực cao nhất của quốc gia trong góp phần giảm nhẹ BĐKH toàn cầu, thực hiện Công ước khung của Liên hợp quốc về BĐKH và Thỏa thuận Paris. Số liệu thống kê cho thấy, năm 2014, lượng phát thải KNK của Việt Nam chiếm khoảng 0,5% tổng phát thải KNK toàn cầu và mức phát thải bình quân đầu người là 2,84 tấn CO2tđ. Việt Nam đã tích cực thực hiện các hoạt động ứng phó với BĐKH, định hướng phát triển nền kinh tế theo hướng các bon thấp, tăng trưởng xanh và tăng cường thực hiện các biện pháp giảm nhẹ phát thải KNK có tiềm năng trong các lĩnh vực năng lượng, công nghiệp, giao thông vận tải, nông nghiệp, thay đổi sử dụng đất và lâm nghiệp.

Nỗ lực của quốc gia còn được thể hiện qua việc Chính phủ coi ứng phó với BĐKH là vấn đề có ý nghĩa sống còn, là trách nhiệm của cả nước trong việc thực hiện đồng thời các hoạt động thích ứng với BĐKH và giảm nhẹ phát thải KNK, sử dụng hiệu quả, bền vững các nguồn tài nguyên thiên nhiên. Các nỗ lực được xem xét và đưa vào các văn bản, quy định cụ thể trách nhiệm các tổ chức, cá nhân trong thực hiện ứng phó với BĐKH nói chung và thực hiện NDC cập nhật nói riêng trong giai đoạn kể từ năm 2021 trở đi.

Tăng cường nguồn lực để thực hiện NDC cập nhật

Trước những ảnh hưởng của BĐKH ngày càng tác động nghiêm trọng trên nhiều lĩnh vực với quy mô toàn cầu, nhằm ứng phó với BĐKH toàn cầu trong giai đoạn mới, kể từ năm 2021, Việt Nam sẽ phải thực hiện đóng góp theo NDC. Việt Nam đã ban hành Kế hoạch thực hiện Thỏa thuận Paris của Thủ tướng Chính phủ với 68 nhóm nhiệm vụ trọng tâm đến năm 2030.

Việc triển khai thực hiện NDC cập nhật đòi hỏi nguồn lực lớn cả về tài chính, công nghệ và nhân lực. Theo đó, Nhà nước hàng năm cân đối bố trí kinh phí từ nguồn ngân sách Trung ương, địa phương và nguồn lực hỗ trợ quốc tế để triển khai, đặc biệt cho các nhiệm vụ hoàn thiện cơ chế, chính sách và các dự án đầu tư cấp bách nhằm thích ứng với BĐKH. Nguồn lực cho các nhiệm vụ thích ứng với BĐKH cần được lồng ghép trong kế hoạch thực hiện hệ thống chiến lược, quy hoạch, chương trình, đề án, dự án của các Bộ, ngành và địa phương. Trong đó, nguồn lực tài chính cho thực hiện NDC cập nhật được huy động từ nhiều kênh khác nhau, gồm ngân sách nhà nước (Trung ương và địa phương), hỗ trợ quốc tế, nguồn lực của các doanh nghiệp và đóng góp của cộng đồng. Ngoài ra, Việt Nam cũng có thể tiếp cận hỗ trợ kỹ thuật đa phương do các ngân hàng phát triển và các tổ chức của Liên hợp quốc về BĐKH cung cấp, cũng như hỗ trợ của các tổ chức phi chính phủ cho các hoạt động thích ứng với BĐKH. Hiện nay đã có nhiều đối tác quốc tế lớn quan tâm, xúc tiến và sẵn sàng tham gia hỗ trợ Việt Nam thực hiện NDC, cũng như các chương trình, dự án hỗ trợ cho ứng phó với BĐKH trong thời gian tới.

Nhằm thúc đẩy triển khai thực hiện NDC cập nhật, Bộ TN&MT được giao chủ trì, phối hợp với các Bộ, cơ quan liên quan xây dựng Chương trình Hỗ trợ thực hiện NDC trong giai đoạn 2021 - 2030; xây dựng cập nhật Chiến lược quốc gia về BĐKH giai đoạn 2021 - 2050 gồm cả việc các mục tiêu nêu tại NDC cập nhật và các nội dung theo yêu cầu của Thỏa thuận Pari. Trên cơ sở đó, Bộ TN&MT sẽ thực hiện thủ tục đệ trình NDC cập nhật với Ban thư ký UNFCCC; chủ trì, phối hợp với các Bộ, ngành, đối tác quốc tế tổ chức triển khai thực hiện NDC theo phê duyệt của Thủ tướng Chính phủ.

Trong thời gian tới, để theo dõi, đánh giá các hoạt động và kết quả thực hiện nội dung của NDC cập nhật, hệ thống hỗ trợ việc công khai minh bạch được xây dựng, bao gồm: Thiết lập hệ thống đo đạc, báo cáo, thẩm định (MRV) các hoạt động giảm nhẹ KNK ở cấp quốc gia và cấp ngành; thiết lập hệ thống giám sát và đánh giá (M&E) các hoạt động thích ứng với BĐKH ở cấp quốc gia, cấp địa phương và cấp dự án; giám sát, đánh giá trong huy động nguồn lực ứng phó với BĐKH cấp quốc gia; xây dựng các báo cáo ngân sách cho ứng phó với BĐKH và tăng trưởng xanh phục vụ đánh giá nỗ lực toàn cầu định kỳ; xây dựng hệ thống giám sát chuyển giao công nghệ và tăng cường năng lực…

TS. Tăng Thế Cường
Cục Biến đổi Khí hậu