Bảo tồn hệ sinh thái khu dự trữ sinh quyển Cù Lao Chàm để phát triển du lịch bền vững

Bảo tồn hệ sinh thái Cù Lao Chàm

Cù Lao Chàm là một cụm đảo trải dài theo hình cánh cung gồm 8 đảo: hòn Lao, hòn Dài, hòn Mồ, hòn Khô Mẹ, hòn Khô Con, hòn Lá, hòn Tai và hòn Ông. Những hòn đảo lớn, nhỏ nằm xen kẽ nhau ấy tạo nên một Cù Lao Chàm đẹp như bức tranh không cầu kỳ về đường nét, nhưng lại quyến rũ bằng chính sự nguyên sơ vốn có với khu rừng xanh mướt soi mình xuống dòng nước trong xanh và những bãi biển cát trắng… Cụm đảo Cù Lao Chàm giống như những hòn ngọc xanh trên biển.

Các nhà khoa học, nhà nghiên cứu cho rằng, Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm là minh chứng điển hình, rõ nét nhất về sự kết nối, hài hòa giữa thiên nhiên và con người trong số 9 Khu dự trữ sinh quyển thế giới tại Việt Nam. Hơn nữa, Cù Lao Chàm - Hội An còn có những giá trị độc đáo, đặc trưng và duy nhất trong hệ thống 9 khu dự trữ sinh quyển thế giới tại Việt Nam hiện nay.

Những giá trị đặc trưng, nổi trội đó là Khu Bảo tồn Biển Cù Lao Chàm được thiết lập năm 2006 thuộc Hệ thống các các khu bảo tồn cấp quốc gia; Phố cổ Hội An – Di sản văn hóa của UNESCO được công nhận năm 1999; Rừng ngập mặn với đặc trưng là Hệ sinh thái rừng dừa nước tại vùng cửa sông Thu Bồn; Rừng đặc dụng trên đảo Cù Lao Chàm; Hệ thống rừng phòng hộ ven biển; Các làng nghề truyền thống cùng với những giá trị nổi trội về văn hóa vật thể và phi vật thể gắn với mảnh đất và con người Hội An qua bao thời kỳ lịch sử.

Đối với Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm thì cụm đảo này là số ít đảo của cả nước còn giữ được thảm thực vật có độ che phủ rừng đến 70%. Hệ sinh thái biển phong phú về thành phần loài và đa dạng nhóm thực vật trong hệ san hô, thảm cỏ biển.

Qua khảo sát năm 2018, độ phủ của san hô sống tăng lên nhiều lần sau 10 năm thực hiện chính sách bảo tồn hệ sinh thái. Đặc biệt, việc bảo tồn hệ sinh thái của vùng cửa sông đang mang lại sự trù phú cho cư dân của vùng đảo này…

Thành công quan trọng của Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm-Hội An 10 năm qua chính là đã bảo tồn nguyên vẹn giá trị hệ sinh thái rừng, biển, thể hiện ở sự đa dạng về loài và nguồn gene.

Cụ thể, các hệ sinh thái rạn san hô, cỏ biển, rong biển được bảo tồn khá tốt. Tại vùng lõi Khu dự trữ sinh quyển Cù Lao Chàm, nhờ sự hỗ trợ của các tổ chức phi chính phủ, chương trình giám sát rạn san hô (Reef check) và giám sát cỏ biển (Watch sea grases), chương trình quan trắc chất lượng nước biển, chương trình làm vườn ươm và phát tán san hô, việc bảo tồn hệ sinh thái biển được triển khai thực hiện khá tốt.

Cùng với đó, hoạt động nghiên cứu khoa học được đẩy mạnh, áp dụng với nhiều đối tượng, giống loài đang có nguy cơ tuyệt chủng và nằm trong sách đỏ như tôm hùm, ốc vú nàng, cua đá, bào ngư…

Đặc biệt, từ Chương trình phát triển Việt Nam - Đan Mạch về môi trường, năm 2011 Ban Quản lý Khu bảo tồn biển Cù Lao Chàm đã xây dựng giải phao khoanh vùng bảo tồn trên vùng biển Cù Lao Chàm, giúp phân định vùng ranh giới để người dân không vào khu vực cấm, không đánh bắt thủy hải sản… Qua đó, giúp bảo tồn các loài quý hiếm, phục hồi nguồn lợi thủy sản bị suy kiệt vì hoạt động đánh bắt.

Với hệ sinh thái rừng, qua kết quả nghiên cứu của Ban Quản lý Khu bảo tồn biển Cù Lao Chàm phối hợp với Trung tâm GreenViet ghi nhận, rừng Cù Lao Chàm đã được phục hồi và bảo tồn khá nguyên vẹn.

Rừng Cù Lao Chàm hiện có 500 loài thực vật thuộc 5 ngành, 50 bộ và 105 họ. Nghiên cứu cũng cho thấy, khu hệ động vật Cù Lao Chàm có 128 loài thuộc 59 họ, 21 bộ, bao gồm 29 loài thú thuộc 17 họ, 7 bộ. Có 52 loài chim thuộc 24 họ, 12 bộ (7 loài quý hiếm có giá trị bảo tồn) khá đa dạng và phong phú.

Bên cạnh thành tựu về bảo tồn, phát triển kinh tế-xã hội địa phương, một trong những thành công quan trọng chính là nhận thức của cộng đồng cư dân được thay đổi.

Tại vùng lõi Khu dự trữ sinh quyển Cù Lao Chàm, người dân từ khai thác chuyển sang bảo vệ, đồng hành như những cán bộ bảo tồn thực thụ. Ngoài ra, rừng và biển Cù Lao Chàm gần như được bảo tồn nguyên vẹn, nhất là rạn san hô, trở thành nơi nuôi dưỡng các nguồn lợi thủy sản.

Đồng thời sự hợp tác quốc tế trên các lĩnh vực tư vấn, hỗ trợ dự án, cấp kinh phí trong triển khai các mô hình thí điểm; sự hỗ trợ tích cực của các cơ quan trung ương và tỉnh, thành phố Hội An thông qua các đề tài, công trình nghiên cứu, cơ chế chính sách phù hợp cùng quan điểm “bảo tồn để phát triển – phát triển phục vụ cho bảo tồn” đã giúp Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm-Hội An được bảo tồn, phát triển hệ sinh thái một cách hiệu quả.

Bảo tồn môi trường biển Cù Lao Chàm trước sức ép về phát triển du lịch

Cù Lao Chàm là một trong số những khu bảo tồn biển hoạt động hiệu quả. Tuy nhiên, sức ép từ du lịch cũng đang làm ảnh hưởng đến môi trường của khu bảo tồn biển, cũng như công tác bảo vệ đa dạng sinh học tại đây.

Theo số liệu của Trung tâm Văn hóa - Thể thao TP. Hội An, năm 2009 Cù Lao Chàm chỉ đón hơn 15.000 lượt khách thì sau 10 năm đã có hơn 400.000 người ra đảo. Vào những ngày lễ cao điểm, có từ 4.000 - 5.500 lượt khách ra đảo. Lượng khách ra đảo là quá lớn so với 2.400 dân đang sống trên hòn đảo này.

Trước áp lực về khách du lịch, hòn đảo không chỉ thiếu nước sinh hoạt, mà còn phải đối mặt với tình trạng quá tải rác thải sinh hoạt từ hoạt động du lịch. Bình quân mỗi ngày có khoảng 4 tấn rác được thải ra môi trường, chủ yếu được xử lý theo phương pháp thủ công .

Từ năm 2015, Chính quyền Thành phố Hội An, tỉnh Quảng Nam đã hạn chế khách ra đảo để giảm áp lực môi trường, bằng việc khống chế lượng khách ra đảo mỗi ngày không quá 3.000 người. Đồng thời, tăng phí tham quan từ 30 nghìn đồng lên 70 nghìn đồng/người.

Quan điểm xuyên suốt của thành phố Hội An là lấy bảo tồn làm nền tảng cho phát triển, trong đó bảo vệ văn hóa và môi trường sinh thái là hai thành tố chính để đảm bảo sự cho sự phát triển bền vững trên hòn đảo này. Sắp tới thành phố Hội An sẽ đầu tư nhà máy lọc nước biển nhằm cung cấp đủ nguồn nước ngọt cho đảo.

Bài toán của Cù Lao Chàm hiện nay chính là giải quyết câu chuyện giữa phát triển du lịch và các vấn đề phát sinh trên đảo như môi trường, nguồn nước, bảo đảm an toàn, giữ gìn sự đa dạng hệ sinh thái rừng và biển, nhằm vừa hoàn thành nhiệm vụ bảo tồn vừa khai thác phát triển du lịch bền vững.

Trung tâm Thông tin du lịch