Bản sắc và tiếp biến

Những chặng đường khẳng định

Theo nhà nghiên cứu mỹ thuật Lý Đợi, nếu nhìn nghệ thuật đương đại từ cột mốc đổi mới (năm 1986), thì có thể nói từ đó đến năm 1994 và từ 2010 đến nay, việc khai thác văn hóa truyền thống đậm đặc, hài hòa và hiệu quả hơn; giai đoạn giữa, từ khoảng 1995 cho đến khi internet nở rộ tại Việt Nam, ít đi vào chiều sâu. 

Từ sau năm 2010, khi tinh thần “suy nghĩ toàn cầu, hành động địa phương” (Think Globally, Act Locally) được thấm nhuần hơn, khi quốc tế cũng hiểu hơn về nghệ thuật Việt Nam, việc khai thác văn hóa truyền thống mới quay trở lại nhu cầu nội tại và thực chất hơn. Có hai cách khai thác phổ biến, đầu tiên là nỗ lực kể câu chuyện truyền thống theo ngôn ngữ đương đại, thứ hai là lấy cảm hứng truyền thống để sáng tạo, phản biện theo tinh thần mới.

Và sau hơn 25 năm xuất hiện ở Việt Nam, nghệ thuật đương đại dần được nhiều nghệ sĩ trẻ chú trọng, mang vào đó bản sắc Việt và góp mặt trong những triển lãm hay các sự kiện lưu trú nghệ thuật quốc tế. Nhà nghiên cứu mỹ thuật Lý Đợi chia sẻ thêm: “Đơn cử vài trường hợp, như Bùi Công Khánh với kỹ thuật đồ mộc và cơm gà truyền thống Hội An gây ấn tượng lớn tại Singapore. Phạm Trần Việt Nam với tác phẩm Văn tế thập loại chúng sinh, lấy cảm hứng từ tác phẩm cùng tên của đại thi hào Nguyễn Du. Anh em sinh đôi Lê Ngọc Thanh - Lê Đức Hải (Le Brothers) biến tấu với biểu tượng sông Bến Hải - cầu Hiền Lương”.

Văn hóa là phạm trù rộng, không chỉ có chuyện ăn mặc, nhưng chính trang phục là yếu tố gần gũi và tác động nhiều đến mỗi người chúng ta, bởi đó là nề nếp sinh hoạt mỗi ngày. Nhất là trong câu chuyện giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống, ít nhiều đã có những làn sóng tranh cãi quanh câu chuyện chiếc áo dài truyền thống và cách tân. Hay những bộ phim lịch sử, làn sóng tranh cãi vẫn không ngừng khi nội dung phim lịch sử Việt Nam nhưng trang phục lại ngoại lai. 

Những cuộc triển lãm văn hóa và trang phục Việt xưa do nhóm Vietnam Centre tổ chức tại nước ngoài

Tìm lại chất xưa

Trong những nỗ lực tìm lại dáng áo xưa từng là niềm tự hào kín đáo, tao nhã của ông bà, quyển sách song ngữ Việt - Anh Dệt nên triều đại do nhóm bạn trẻ Vietnam Centre biên soạn không chỉ khái lược về cổ phục Việt Nam trong cung đình thời Lê Sơ (1428-1527), mà còn đặt chân vào thư viện Đại học Quốc gia Australia (ANU), góp thêm một tiếng nói về bản sắc văn hóa Việt Nam vào kho tư liệu văn chương châu Á - Thái Bình Dương lớn nhất nước Australia.

Chiếc áo Giao Lĩnh (cổ chéo), Viên Lĩnh (cổ tròn) hay Đối Khâm (vạt thẳng)… tưởng chừng chỉ còn trong sử sách lại hiện hữu và góp mặt trong thư viện nước ngoài và các cuộc triển lãm tại Australia do nhóm Vietnam Centre tổ chức.

Kết nối trực tuyến từ Sydney (Australia), chị Lê Ngọc Linh (thành viên sáng lập nhóm Vietnam Centre) hào hứng: “Đây là trường đại học nước ngoài đầu tiên đưa sách Dệt nên triều đại vào thư viện để các học giả và sinh viên của mình có cơ hội sử dụng làm tài liệu tham khảo, nghiên cứu, thể hiện sự quan tâm của học giả và sinh viên thế giới với văn hóa châu Á nói chung và văn hóa Việt Nam nói riêng. Dù ở nơi đâu, bất kỳ thành viên nào của Vietnam Centre cũng đều tin rằng, văn hóa truyền thống là nền tảng vững chắc để khẳng định bản sắc dân tộc trên trường quốc tế. Khi quảng bá đúng cách, văn hóa truyền thống có sức thu hút rất mạnh”.

Từng có ý kiến cho rằng, giới trẻ hiện đại khá thờ ơ với giá trị truyền thống nhưng với những nỗ lực của người trẻ hôm nay, có quyền đặt niềm tin, giới trẻ không bao giờ quay lưng lại với văn hóa, lịch sử. Khi những người làm văn hóa, lịch sử tìm được cách tiếp cận đúng đắn, hợp lý, các bạn trẻ sẽ là những tác nhân lan tỏa văn hóa hiệu quả, sinh động và rực rỡ hơn bất kỳ ai.

Kim Loan