Nghệ thuật Xòe Thái của Việt Nam chính thức được UNESCO ghi danh danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại vào Lúc 17 giờ 11 phút ngày 15/12/2021, tại phiên họp Uỷ ban Liên Chính phủ Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể lần thứ 16 của UNESCO diễn ra tại Paris (Cộng hòa Pháp).
Xòe Thái được xem là một loại hình dân vũ của đồng bào Thái các tỉnh Tây Bắc (Ảnh: Theo TTXVN)
Việc UNESCO ghi danh nghệ thuật Xòe Thái khẳng định bản sắc văn hóa phong phú của dân tộc Việt Nam, sự gắn kết cộng đồng, đề cao tôn trọng đa dạng văn hóa, khuyến khích đối thoại giữa các cá nhân, các cộng đồng và các dân tộc khác nhau vì sự khoan dung, tình yêu và lòng bác ái đúng theo tôn chỉ và mục tiêu của Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO. Nghệ thuật này thể hiện tình đoàn kết giữa các tộc người, tôn trọng thế giới quan tộc người theo mục tiêu của UNESCO; giúp nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của di sản các cộng đồng dân tộc không chỉ ở Việt Nam, mà còn ở nhiều quốc gia trên thế giới.
Xòe Thái được xem là một loại hình dân vũ của đồng bào Thái các tỉnh Tây Bắc, nhất là ở 4 tỉnh: Lai Châu, Điện Biên, Sơn La và Yên Bái.Nghệ thuật xòe Thái mang đậm tính tộc người, tính cộng đồng, thể hiện bản sắc của người Thái, đồng thời lan tỏa rộng rãi và trở thành nghệ thuật diễn xướng chung của đồng bào vùng Tây Bắc. Xòe Thái góp phần tăng cường giao lưu văn hóa giữa các vùng miền, các quốc gia.
Nghệ thuật Xòe Thái có 3 loại chính là: Xòe nghi lễ, Xòe vòng, Xòe biểu diễn. Trong đó, Xòe vòng là múa tập thể, mở rộng dần vòng xòe, cuốn hút mọi người hòa cùng niềm vui trong mỗi dịp Tết đến, xuân về hay trong mỗi dịp lễ hội, cuộc vui, liên hoan...
Hồ sơ đề cử di sản văn hóa phi vật thể Nghệ thuật Xòe Thái của Việt Nam trình UNESCO xem xét đáp ứng 5 tiêu chí để ghi danh vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Thứ nhất, di sản Xòe Thái đi kèm với âm nhạc của các nhạc cụ như tính tẩu, kèn loa, khèn bè, trống, chiêng, chũm chọe, pí pặp, bẳng bu, mák hính. Cộng đồng người Thái cùng nhau gánh vác trách nhiệm và có vai trò khác nhau trong việc tổ chức thực hành xòe. Cả đàn ông và phụ nữ đều có thể là nhạc công trong các cuộc xòe.
Xòe được chuyển giao từ thế hệ này sang thế hệ khác trong cộng đồng tới tất cả mọi người với mọi lứa tuổi và giới tính khác nhau. Trẻ em học xòe từ ông bà, cha mẹ. Các thầy cúng truyền dạy xòe cho các con nuôi. Các nghệ nhân và những người thực hành xòe còn truyền dạy trong các đội văn nghệ, các trường phổ thông và trường nghệ thuật…
Thứ hai, ở cấp độ địa phương, sự ghi danh nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của Xòe Thái, cũng như về di sản văn hóa nói chung của cộng đồng. Sự ghi danh sẽ thúc đẩy trách nhiệm trao truyền di sản giữa các thể hệ và thực hành di sản trong đời sống đương đại.
Ở cấp độ quốc gia, sự ghi danh sẽ nâng cao nhận thức về giá trị và tầm quan trọng của những truyền thống vũ đạo tương tự trong các vùng khác ở Việt Nam. Sự ghi danh cũng sẽ tăng thêm niềm tự hào về bản bản sắc văn hóa và phát huy tinh thần đoàn kết giữa các dân tộc ở Việt Nam. Sự ghi danh khẳng định chính sách bảo vệ và tôn trọng các biểu đạt văn hóa.
Ở cấp độ quốc tế, sự ghi danh sẽ nâng cao tầm nhìn về di sản văn hóa phi vật thể nói chung. Sự ghi danh tăng cường đối thoại giữa các đội văn nghệ và cộng đồng người Thái. Sự ghi danh cũng góp phần làm cho nhiều biểu đạt sáng tạo văn hóa được chú trọng.
Thứ ba, các biện pháp bảo vệ được cộng đồng người Thái tiến hành một cách sâu rộng tại 4 tỉnh, nỗ lực của họ trong việc thành lập các đội văn nghệ và đóng góp cho công tác nghiên cứu và xuất bản sách về di sản. Các nghệ nhân truyền đạt tri thức về xòe cho người học và nỗ lực khôi phục một số điệu xòe…
Thứ tư, hồ sơ đề cử thể hiện sự tham gia rộng rãi của cộng đồng trong nghiên cứu, tư liệu hóa và kiểm kê vào năm 2017 - 2018, sau đó sửa lại hồ sơ vào năm 2019 và có sự tham gia của cộng đồng trong việc chỉnh sửa.
Thứ năm, những thành tố khác nhau của di sản Xòe Thái được đưa vào Danh mục kiểm kê quốc gia vào những năm 2014 và 2016. Di sản được đưa vào Danh mục kiểm kê của Ngân hàng dữ liệu của Viện Văn hóa nghệ thuật quốc gia Việt Nam vào năm 2016…
TT