Bảo tồn và phát huy giá trị các công viên địa chất

Cao nguyên đá Ðồng Văn chứa đựng nhiều di sản địa chất, văn hóa phong phú, đặc sắc.

Trong những năm qua hai tỉnh Hà Giang và Cao Bằng đã tập trung nguồn lực, triển khai nhiều giải pháp nhằm bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di sản, từ đó thúc đẩy các hoạt động kinh tế-xã hội, phát triển du lịch bền vững.

Nhằm bảo tồn và phát huy các giá trị của công viên địa chất, tỉnh Hà Giang đã xây dựng và được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt ba quy hoạch gồm: Quy hoạch tổng thể bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị Công viên địa chất toàn cầu cao nguyên đá Ðồng Văn (giai đoạn 2012 đến 2020, tầm nhìn đến 2030); quy hoạch xây dựng Công viên địa chất toàn cầu cao nguyên đá Ðồng Văn và quy hoạch tổng thể phát triển Khu du lịch quốc gia cao nguyên đá Ðồng Văn đến năm 2025, tầm nhìn đến 2030.

Hài hòa giữa bảo tồn và khai thác giá trị di sản

Ðồng chí Trần Ðức Quý, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Hà Giang cho biết: "Từ những quy hoạch được phê duyệt, UBND tỉnh Hà Giang đã ban hành quy định quản lý di sản, xác định rõ mục tiêu, nhiệm vụ bảo tồn, phân vùng khu vực quản lý, các giá trị cần bảo tồn, kế hoạch bảo tồn và phát triển hằng năm. Phân định rõ vai trò, trách nhiệm của các cơ quan chức năng, chính quyền địa phương và người dân trong việc bảo tồn, phát huy giá trị di sản. Ðó là cơ sở pháp lý để các đơn vị thực hiện công tác quản lý hoạt động đầu tư xây dựng, bảo tồn di tích lịch sử, văn hóa, địa chất gắn với phát triển du lịch bền vững". Ðể bảo vệ di sản trước những tác động của con người và thiên nhiên, Hà Giang đã tiến hành khoanh vùng các cụm, điểm di sản, bàn giao cho cộng đồng địa phương quản lý và bảo vệ, được 30 cụm với hơn 150 điểm di sản. Trong đó có một số cụm, điểm di sản được công nhận là di sản cấp quốc gia như: Danh lam thắng cảnh Mã Pì Lèng; núi đôi Quản Bạ; di tích khảo cổ và danh lam thắng cảnh khu vực hóa thạch Huệ biển tại Lũng Pù, huyện Mèo Vạc...

Ông Lý Văn Ðông, Chủ tịch UBND xã Pải Lủng, huyện Mèo Vạc (Hà Giang) cho biết: "Xã Pải Lủng có danh lam thắng cảnh đèo Mã Pì Lèng. Nhờ làm tốt công tác tuyên truyền, ý thức bảo vệ di sản của người dân được nâng cao. Cộng đồng người H’Mông không còn đập các mỏm đá tai mèo ven đường về làm bờ rào đá, kè đá như trước. Các thôn trong khu vực đèo Mã Pì Lèng đã có ý thức giữ gìn vệ sinh môi trường, gìn giữ văn hóa vật thể, phi vật thể".

Ðể phát huy các giá trị di sản trên vùng công viên địa chất, chính quyền tỉnh Hà Giang và tỉnh Cao Bằng tập trung thực hiện tốt các khuyến nghị của UNESCO, huy động các nguồn lực đầu tư cơ sở hạ tầng phát triển kinh tế-xã hội. Hà Giang đầu tư xây dựng hàng trăm hồ chứa nước sinh hoạt cho người dân, khắc phục cơ bản tình trạng thiếu nước sinh hoạt trên cao nguyên đá Ðồng Văn. Cuối năm 2019, tỉnh đã khánh thành công trình bơm nước không điện, công suất bơm 1.600 m3 nước/ngày đêm từ thủy điện Séo Hồ bơm lên đỉnh núi Ma Ú, có độ chênh cao 600 m để cấp nước sinh hoạt cho hàng nghìn hộ dân ở thị trấn Ðồng Văn và các xã lân cận. Tất cả các xã, thị trấn trên cao nguyên đá đều có đường nhựa đến trung tâm; 100% số thôn, xã biên giới đã có điện lưới quốc gia. Tỉnh cũng tạo môi trường đầu tư thuận lợi, thu hút các tổ chức, cá nhân lên phát triển hạ tầng du lịch. Hàng trăm dự án nhà hàng, khách sạn, khu du lịch được đầu tư trên bốn huyện vùng công viên địa chất, đáp ứng được nhu cầu phát triển và làm đổi thay cuộc sống của người dân. Trong khi đó, tỉnh Cao Bằng nhất quán chủ trương không phát triển "nóng" du lịch, mà tập trung phát triển, hoàn thiện cơ sở hạ tầng giao thông, nhà hàng khách sạn và các dịch vụ đi kèm; đồng thời, tuyên truyền nâng cao nhận thức người dân về du lịch, bảo vệ các giá trị cảnh quan, môi trường. Giám đốc Sở Giao thông vận tải Cao Bằng Lã Hoài Nam cho biết, địa phương đã huy động hơn 2.000 tỷ đồng đầu tư nâng cấp, xây dựng chín tuyến đường kết nối các khu du lịch trọng điểm, các huyện trong vùng Công viên địa chất toàn cầu. Tỉnh đang phối hợp triển khai dự án đường bộ cao tốc Ðồng Ðăng (Lạng Sơn)-Trà Lĩnh (Cao Bằng) trong giai đoạn 2021-2025, tạo đột phá phát triển du lịch và kinh tế-xã hội các tỉnh biên giới phía bắc.

Bên cạnh đó, các giá trị văn hóa của cộng đồng các dân tộc trên vùng Công viên địa chất toàn cầu được các địa phương quan tâm gìn giữ và phát huy. Phó Giám đốc Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch tỉnh Hà Giang Triệu Thị Tình cho biết: "Với chủ trương lấy văn hóa để phát triển du lịch, lấy du lịch để bảo tồn các giá trị văn hóa, công tác bảo tồn các giá trị văn hóa được cấp ủy, chính quyền và người dân thực hiện tốt, tạo ra sản phẩm du lịch hấp dẫn, có tính cạnh tranh cao, đồng thời cải thiện thu nhập cho người dân". Ðến nay, Hà Giang đã xây dựng 35 làng văn hóa du lịch cộng đồng, trong đó có Làng văn hóa du lịch cộng đồng thôn Nặm Ðăn, xã Quản Bạ (huyện Quản Bạ) xây dựng theo tiêu chuẩn ASEAN; Làng văn hóa du lịch thôn Pả Vi Hạ, xã Pả Vi (huyện Mèo Vạc) xây dựng theo mô hình kiểu mẫu. Ông Lý Ðại Thông, Nghệ nhân Văn hóa dân gian, người quản lý hai đội văn nghệ quần chúng của thôn cho biết: "Vào mùa du lịch, hầu như tối nào hai đội văn nghệ trong thôn cũng biểu diễn phục vụ du khách, vừa giữ nét văn hóa truyền thống không bị mai một, vừa cải thiện thu nhập cho người dân".

Du khách trải nghiệm kỹ thuật thêu thổ cẩm của người Dao Tiền, huyện Nguyên Bình (Cao Bằng).

Phát triển du lịch bền vững

Cơ sở hạ tầng được quan tâm đầu tư, văn hóa được bảo tồn, an ninh trật tự được bảo đảm đã đưa Công viên địa chất toàn cầu cao nguyên đá Ðồng Văn, Công viên địa chất non nước Cao Bằng trở thành những điểm đến hấp dẫn du khách. Giai đoạn 2015-2020, tốc độ tăng trưởng du lịch của Hà Giang đạt 16% đối với khách quốc tế và 17,6% đối với khách trong nước. Năm 2021, dù bị ảnh hưởng bởi dịch Covid-19, Hà Giang vẫn đón hơn 908 nghìn lượt khách, tổng doanh thu từ khách du lịch hơn 1.630 tỷ đồng. Du lịch Cao Bằng cũng có sự khởi sắc sau khi tổ chức UNESCO trao tặng danh hiệu Công viên địa chất toàn cầu cho non nước Cao Bằng vào năm 2018. Năm 2016, Cao Bằng đón 650 nghìn lượt du khách, năm 2018, lượng du khách đạt 1,2 triệu lượt và năm 2019 cán mốc hơn 1,5 triệu lượt người. Ngoài ba tuyến du lịch đã có, tỉnh đang chuẩn bị khai thác thêm hai tuyến du lịch mới, trong đó có tuyến kết nối hai công viên địa chất toàn cầu ở Cao Bằng và Hà Giang.

Dù đã có nhiều cố gắng, công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản các công viên địa chất toàn cầu tại hai địa phương vẫn còn không ít khó khăn, bất cập, đặt ra nhiều vấn đề mà các cấp chính quyền, nhân dân cần khắc phục. Do thiếu đất canh tác, thiếu nước, tập quán canh tác còn lạc hậu, cho nên sản xuất nông nghiệp ở vùng công viên địa chất còn khó khăn. Ðời sống của người dân dù đã được cải thiện so với trước, nhưng vẫn còn thiếu thốn. Hệ thống cơ sở hạ tầng đã được đầu tư, nhưng chưa đồng bộ, chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển kinh tế-xã hội. Nhận thức về bảo tồn và phát triển công viên địa chất của một số cấp ủy, chính quyền chưa sâu sắc, nên vẫn xảy ra tình trạng xâm hại di sản. Ðơn cử như sai phạm của công trình tổ hợp nhà hàng, nhà nghỉ, quán cafe Panorama tại huyện Mèo Vạc (Hà Giang). Công tác bảo tồn các giá trị trong vùng công viên địa chất cũng gặp thách thức, nhất là việc vận động đồng bào dân tộc lưu giữ các công trình mang đặc trưng kiến trúc bản địa trong đời sống đương đại.

Ðể làm tốt hơn việc bảo tồn và phát huy giá trị các công viên địa chất toàn cầu, từ đó phát triển du lịch, năm 2021, Hội đồng nhân dân tỉnh Cao Bằng đã thông qua nghị quyết về hỗ trợ phát triển du lịch cộng đồng địa phương, trong đó quy định tám chính sách cụ thể hỗ trợ, khuyến khích người dân bảo tồn các giá trị truyền thống, bảo đảm vệ sinh môi trường, phát triển du lịch. Ban Thường vụ Tỉnh ủy Hà Giang xác định một trong những nhiệm vụ trong giai đoạn 2021-2025, tầm nhìn đến năm 2030 là huy động các nguồn lực đầu tư phát triển cao nguyên đá Ðồng Văn thành khu du lịch quốc gia. Bên cạnh đó, để nâng cao đời sống của nhân dân, tỉnh sẽ cơ cấu lại các ngành kinh tế trong vùng công viên địa chất, chú trọng phát triển kinh tế nông nghiệp và du lịch. Tập trung phát triển sản phẩm nông nghiệp đặc trưng, hàng hóa chất lượng cao theo chuỗi giá trị. Phát triển du lịch cộng đồng tại các làng văn hóa dưới hình thức xây dựng hoạt động trải nghiệm. Tỉnh huy động các nguồn lực lập quy hoạch chi tiết các danh lam, thắng cảnh, các điểm di sản, làm cơ sở pháp lý để thực hiện công tác quản lý hoạt động đầu tư xây dựng, bảo tồn di tích lịch sử, văn hóa, địa chất gắn với phát triển du lịch bền vững.

Việt Anh, Khánh Toàn và Ðặng Tuấn