Nhằm thu hút sự chú ý đến nguồn tài nguyên nước tiềm ẩn luôn được coi trọng nhưng chưa được công nhận đầy đủ giá trị trong hoạch định chính sách phát triển bền vững, năm 2022, Liên hợp quốc đã chọn chủ đề cho Ngày Nước thế giới (22/3) là “Nước ngầm” (Groundwater).
Tại Việt Nam, nước ngầm càng ngày càng có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội. Điều tra của Trung tâm Quy hoạch và Điều tra tài nguyên nước quốc gia cho thấy, tổng tài nguyên dự báo nước dưới đất của cả nước khoảng 91 tỷ m3/năm (250,7 triệu m3/ngày), trong đó nước nhạt khoảng 69 tỷ m3/năm (189,3 triệu m3/ngày). Trữ lượng nước nhạt đã được cấp phép khai thác là 3,6 tỷ m3/năm (9,9 triệu m3/ngày), còn có thể khai thác là 22,3 tỷ m3/năm (61,2 triệu m3/ngày).
Với nguồn nước phong phú như vậy, tỉ lệ sử dụng nước ngầm tương đối lớn. Theo thống kê, lượng nước dưới đất được khai thác để cấp nước cho đô thị hiện nay chiếm khoảng 40% tổng lượng nước cấp. Phần lớn các đô thị sử dụng nguồn nước dưới đất đều có công suất khai thác nhỏ, từ 5.000 - 15.000 m3/ngày đến từ 20.000 - 40.000 m3/ngày. Riêng Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, có tổng công suất khai thác lớn hơn (TP. Hà Nội đang khai thác khoảng 1,3 triệu m3/ngày, TP. Hồ Chí Minh khoảng 600 nghìn m3/ngày). Các vùng hiện đang khai thác nước dưới đất nhiều nhất là đồng bằng Bắc bộ, đồng bằng Nam bộ và Nam Trung bộ - Tây Nguyên, đây là các vùng tập trung dân cư và kinh tế phát triển nhất trên toàn quốc.
Bên cạnh đó, khoảng 62% người dân nông thôn được cấp nước sạch, hầu hết nguồn cấp nước sinh hoạt nông thôn chủ yếu là nước dưới đất.
Tuy nhiên, hiện nay, nước ngầm đang chịu những sức ép lớn về suy giảm mực nước/cạn kiệt tầng chứa nước; gia tăng ô nhiễm, nhiễm mặn các tầng chứa nước và sụt lún, biến dạng bề mặt địa hình. Việc khai thác quá mức nước dưới đất mà không có sự kiểm soát chặt sẽ gây ra một số tác động như: Làm thấp mực nước dưới đất do việc khai thác nước ngầm tràn lan, không có quy hoạch sẽ làm cho mực nước ngầm tại khu vực cạn kiệt dần và làm thấp mực nước ngầm; ảnh hưởng tới công trình khai thác nước ngầm. Cụ thể, khi một công trình khai thác nước ngầm đi vào hoạt động thì ảnh hưởng của nó sẽ lan rộng khá nhanh tới khu vực xung quanh, tác động tới các công trình khai thác lân cận làm cho mực nước trong các công trình này bị hạ thấp, do vậy sẽ làm tăng chi phí và giảm hiệu suất khai thác của công trình, đồng thời khoảng cách giữa các công trình khai thác càng gần nhau thì mực nước hạ thấp càng nhiều.
So với nước mặt, nước ngầm ít bị ô nhiễm hơn, nhưng đối với các vùng mà lớp phủ trên tầng chứa nước mỏng hoặc có tính thẩm thấu lớn, làm cho nước mặt thấm xuống nhiều cũng rất dễ gây nhiễm bẩn tầng chứa nước. Bên cạnh đó, ở các lỗ khoan có kết cấu cách ly kém, nước bẩn có thể theo thành lỗ khoan thâm nhập vào tầng chứa nước, làm ô nhiễm nước dưới đất.
Cùng với đó, quá trình khai thác nước làm cho mực nước hạ thấp sẽ làm tăng độ dốc thủy lực của dòng thấm cũng có thể làm tăng quá trình ô nhiễm… Trên cơ sở này, các nhà khoa học đưa ra cảnh báo, khi nước dưới đất đã bị ô nhiễm thì việc khắc phục rất khó khăn và phức tạp, không những tốn kém kinh phí xử lý mà còn đòi hỏi thời gian khắc phục lâu dài, tốn kém.
Với chủ đề Nước ngầm, chiến dịch năm nay sẽ nhấn mạnh vai trò quan trọng của nước ngầm trong hệ thống nước và điều kiện vệ sinh, nông nghiệp, công nghiệp, hệ sinh thái và thích ứng với biến đổi khí hậu. Thông điệp bao trùm của chiến dịch là khám phá, bảo vệ và sử dụng bền vững nguồn nước ngầm sẽ là việc làm trọng tâm để tồn tại và thích ứng với biến đổi khí hậu và đáp ứng nhu cầu của dân số ngày càng tăng.
Một số sự kiện, hội nghị liên quan được tổ chức năm 2022 nhằm hưởng ứng Ngày Nước thế giới năm 2022 gồm:
- Diễn đàn nước thế giới lần thứ 9 “An ninh nguồn nước vì hòa bình và phát triển” sẽ được tổ chức từ ngày 21 - 26/3/2022.
- Hội thảo quốc tế “Nước ngầm - Chìa khóa cho các Mục tiêu Phát triển Bền vững” sẽ được tổ chức từ ngày 18 - 20/5/2022.
- Hội nghị Cấp cao về Nước sẽ được tổ chức vào tháng 6/2022 tại Thủ đô Dushanbe của Tajikistan.
- Sự kiện bên lề Diễn đàn Chính trị cấp cao về Phát triển bền vững tại Liên hợp quốc (HLPF): “Tác động khí hậu từ tầng băng tuyết đến nước ngầm” sẽ được tổ chức vào tháng 7/2022.
- Tuần lễ Nước Thế giới sẽ được tổ chức từ ngày 29/8 - 2/9/2022
- Đại hội đồng Liên hợp quốc lần thứ 77: Cuộc thảo luận của Ủy ban pháp lý về “Luật các nguồn nước xuyên biên giới” sẽ được tổ chức vào ngày 13/9/2022.
- Ngày Nhà vệ sinh thế giới 2022 sẽ được tổ chức vào ngày 19/11/2022.
- Hội nghị thượng đỉnh về nước ngầm của Liên hợp quốc sẽ được tổ chức từ ngày 7 - 8/12/2022.
Hương Mai