Tỉnh Bình Định có 3 dân tộc thiếu số chủ yếu gồm: Ba Na, Chăm, H’rê sinh sống ở 6 huyện miền núi.
Mỗi dân tộc có bản sắc văn hóa đặc trưng, luôn gìn giữ và phát huy giá trị truyền thống của đồng bào mình. Tỉnh Bình Định đang có nhiều giải pháp phát huy nét đẹp văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số miền núi gắn với du lịch cộng đồng.
Người Chăm H’roi ở huyện Vân Canh, tỉnh Bình Định có rất nhiều lễ hội như: Cầu mưa, Ăn heo ký, Cúng thần làng, Mừng về nhà mới… Điểm chung của các lễ hội này luôn tạo sự gần gũi, đoàn kết trong cộng đồng. Trong đó, lễ Mừng về nhà mới là một nghi lễ thường xuyên và quan trọng của người Chăm H’roi. Tùy vào điều kiện kinh tế mà người dân tổ chức Mừng về nhà mới khác nhau.
Nghi thức Mừng về nhà mới của người Chăm H'roi, huyện Vân Canh, tỉnh Bình Định.
Gia đình anh Đinh Văn Lịch, chị Phan Thị Hồng Vân - người Chăm H’roi thôn Canh Thành, huyện Vân Canh thực hiện nghi lễ Mừng về nhà mới. Khi tiếng cồng chiêng vang lên, cũng là lúc người có uy tín và người dân nhanh chóng có mặt hỗ trợ gia đình. Thầy cúng và già làng uy tín, đại diện cho gia chủ trình các lễ vật lên thần linh gồm: một con gà trống biểu hiện cho sự bền bỉ, dẻo dai trước cuộc sống, 2 ché rượu cần để cầu cho mưa thuận gió hòa, cây lúa tốt tươi, công việc làm ăn thuận lợi, mọi người đều khỏe mạnh…
Kết thúc nghi thức, anh Lịch cho biết, lễ Mừng về nhà mới của người Chăm H’roi không được thiếu cây nêu đặt trước nhà. Cây nêu phải vươn cao, tạo thành đôi cánh chim Ktang - loài chim biểu hiện cho sự yên bình. Trong ngày hội, tất cả mọi người đều mặc trang phục thổ cẩm truyền thống. Khi tiếng cồng chiêng vang lên, mọi người cùng thưởng thức rượu cần và hòa nhịp vào điệu múa xoang của đồng bào vùng cao.
Người dân thưởng thức rượu cần sau nghi thức Mừng về nhà mới của người Chăm H'roi.
Với đồng bào Ba Na ở huyện Vĩnh Thạnh, lễ đón thần lúa trước khi vào mùa thu hoạch lúa rẫy rất quan trọng. Từng gia đình và làng tiến hành tổ chức lễ đón thần lúa về làng, báo cho các vị thần, sau một năm lao động vất vả nay đã đến mùa thu hoạch. Lễ vật dâng các thần là con heo, con gà và nhiều ché rượu cần cùng cốm mới, cơm mới, mời các vị thần cùng gia đình, làng ăn cốm mới, uống rượu cần và đánh cồng, đánh chiêng, múa, hát với dân làng.
Bà Võ Thị Hồng Liên, Giám đốc Trung tâm Văn hóa - Thông tin và Thể thao huyện Vĩnh Thạnh cho biết: “Mừng được mùa rẫy thì bà con gọi là đón thần lúa về làng, bà con mở hội để ăn mừng. Về lễ hội của bà con, chúng ta cần thực hiện công tác bảo tồn, giữ gìn và phát huy những truyền thống của bà con dân tộc đồng bào Ba Na Vĩnh Thạnh. Du lịch cộng đồng rất cần gắn với văn hóa truyền thống mỗi vùng miền để có đặc sắc riêng phục vụ văn hóa, du lịch.”
Các cô gái Bana múa xoang trong các dịp lễ hội.
Trong thời gian qua, ngành Văn hóa Thể thao tỉnh Bình Định đã tổ chức nhiều hoạt động nhằm gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa của đồng bào các dân tộc thiểu số trong tỉnh. Mới đây, Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Bình Định tổ chức Ngày hội Văn hóa Thể thao các dân tộc thiểu số miền núi tỉnh lần thứ 16 năm 2022. Đây là dịp để đồng bào Ba Na, Chăm H’roi, H’rê trao đổi, giao lưu văn hóa, bảo tồn, phát huy văn hóa đặc sắc của các dân tộc anh em.
Ông Tạ Xuân Chánh, Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Bình Định cho biết, đơn vị đang thí điểm phát triển du lịch cộng đồng ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số: “Để phát huy được du lịch của tỉnh và đặc biệt mang bản sắc, sắc thái của dân tộc thiểu số tại tỉnh Bình Định, chúng tôi sẽ tổ chức tập trung ở một số điểm mà có truyền thống như Tây Sơn, Vĩnh Thạnh, An Lão, Vân Canh, sẽ có tổ chức điểm để thu hút khách du lịch. Thông qua các hoạt động văn hóa, văn nghệ, cũng như các hoạt động sản xuất mang tính truyền thống của bà con dân tộc của các làng"./.
Thanh Thắng