Ông Phạm Bá Khiêm, Chủ tịch Hội Văn nghệ Dân gian tỉnh Phú Thọ cho biết: “Miếu Lãi Lèn có giá trị lịch sử, văn hoá, tâm linh từ thời đại Hùng Vương, gắn với nguồn cội của di sản hát Xoan. Trong tâm thức của người dân vùng đất Tổ, Miếu Lãi Lèn là chốn thiêng lưu giữ tinh hoa và giá trị của những làn điệu Xoan cổ”.
Miếu Lãi Lèn hay dân gian quanh vùng xã Kim Đức, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ vẫn gọi là miếu Lèn tọa lạc trên một vùng đất rộng, trù phú thuộc làng Phù Đức, giữa bốn bề là cánh đồng lúa bằng phẳng và những thôn làng của xã Kim Đức. Từ lâu, trong huyền tích thời đại Hùng Vương, Miếu cổ Lãi Lèn là nơi phát tích của làn điệu hát Xoan Phú Thọ, nơi lưu giữ hồn Xoan và diễn xướng hát Xoan của cư dân vùng đất Tổ. Trải qua thời gian, ngôi miếu xưa bị xuống cấp không còn nguyên trạng như xưa, đến năm 2011, tỉnh Phú Thọ đã phục dựng ngôi miếu trên nền cũ với tổng diện tích gần 3.000m2.
Miếu Lãi Lèn là nơi phát tích làn điệu hát Xoan vùng đất Tổ.
Từ lâu, người dân các làng của xã Kim Đức vẫn lưu giữ câu chuyện về nguồn gốc của ngôi Miếu Lãi Lèn. Vào thời Hùng Vương, ba anh em Vua Hùng đi tìm đất quanh núi Nghĩa Lĩnh để dựng thành. Khi đi qua làng Kim Đức và An Thái, trời đã về trưa, Vua cùng các lạc hầu, lạc tướng dừng chân nghỉ trưa tại vùng đất Kim Đức. Tại đây, nhìn thấy bọn trẻ chăn trâu, hái củi đang chơi các trò chơi dân gian như đánh vật, kéo co ở ven đường, Vua Hùng liền bảo các lạc hầu, lạc tướng ra gọi chúng vào hát cho nghe và đem một số điệu hát truyền dạy thêm cho bọn trẻ. Từ đó, để ghi ơn công đức của Vua Hùng, Nhân dân quanh vùng Kim Đức đã lập miếu thờ, đặt tên Miếu là Lãi Lèn, chữ “lèn” là từ trong câu hát đệm chính của hát Xoan cổ.
Câu chuyện xưa từ trong huyền tích Hùng Vương đến nay vẫn được các bậc cao niên lưu giữ và kể lại cho bao thế hệ về nguồn gốc ngôi miếu cổ Lãi Lèn và luôn khắc ghi, truyền tụng về một điều vô cùng thiêng liêng của ngôi miếu, là nơi phát tích ra làn điệu hát Xoan vùng đất Tổ. Miếu Lãi Lèn là không gian cổ kính thể hiện triết lý nhân sinh sâu sắc trong truyền thuyết Hùng Vương và có sức sống trường tồn với thời gian. Đó là triết lý gần dân, trọng dân được khởi phát từ thời đại các Vua Hùng dựng nước, là sự quan tâm của Vua đối với đời sống tinh thần của Nhân dân. Những làn điệu hát Xoan được Vua Hùng truyền dạy cho những đứa trẻ vùng Kim Đức xưa đã lan toả vào đời sống của Nhân dân, trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu, mang lại sự gắn kết cộng đồng làng xã sâu sắc.
Miếu Lãi Lèn là không gian linh thiêng gắn với tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương của người Việt.
Bước chân vào không gian Miếu Lãi Lèn, mỗi người sẽ cảm nhận được sắc màu cổ kính, trầm mặc hiện diện trên những mái vòm cong vút, như tạc những đường nét lên trời xanh. Miếu được xây theo kiểu chữ Đinh, 5 gian, theo hướng Đông Nam, phía trước sân là bức bình phong bằng đá nguyên khối, ao nước trong vắt, xa xa là cánh đồng xanh thẳm, thoáng đãng. Miếu gồm gian tiền tế, hậu cung, nhà Tả Vu, Hữu Vu, mái lợp ngói vảy, đỉnh miếu có đôi rồng chầu mặt nguyệt. Phía bên trái từ cổng nhìn vào, có nhà trưng bày nghệ thuật hát Xoan. Trong không gian tiền tế, hậu cung thờ long ngai, câu đối, hoành phi. Nơi đây, từ xa xưa thờ Tam vị Thánh Vương là Viễn Sơn Đại Vương, Ất Sơn Đại Vương, Áp Đạo Quan Đại Vương. Bởi vậy, không chỉ là nơi phát tích làn điệu hát Xoan, Miếu Lãi Lèn còn là không gian thờ cúng Hùng Vương, một tín ngưỡng lâu đời của người Việt.
Hằng năm, cứ vào dịp tháng Giêng, từ mùng 1 đến mùng 5, Nhân dân Kim Đức và các phường Xoan trong vùng lại về Lãi Lèn miếu để thực hành các nghi lễ thờ cúng Hùng Vương và tổ chức hát Xoan. Tại Miếu, dân làng Kim Đức dâng cúng Vua Hùng các món ăn như bánh lẳng, thịt bò vốn là hai món ăn người dân dâng Vua xưa kia. Sau nghi lễ cúng các vị Vua Hùng là nghi lễ hát Xoan gồm các bài xoan cổ mà Vua Hùng truyền dạy như Hát mời (Mời Vua Hùng về đón xuân cùng nhân dân), Hát nghi lễ (Hát thờ), Hát hội. Những điệu hát đã thể hiện sự tri ân, ngưỡng vọng của Nhân dân đối với công lao của các Vua Hùng, cất lên những ước mơ, khát vọng cao đẹp về cuộc sống ấm no, hạnh phúc.
Ông Phạm Bá Khiêm, Chủ tịch Hội Văn nghệ Dân gian tỉnh Phú Thọ cho biết: “Miếu Lãi Lèn có giá trị lịch sử, văn hoá, tâm linh từ thời đại Hùng Vương, gắn với nguồn cội của di sản hát Xoan. Trong tâm thức của người dân vùng đất Tổ, Miếu Lãi Lèn là chốn thiêng lưu giữ tinh hoa và giá trị của những làn điệu Xoan cổ”.
Miếu Lãi Lèn là không gian diễn xướng hát Xoan vào những dịp lễ hội, đặc biệt là Lễ Giỗ Tổ Hùng Vương, những nghệ nhân Xoan và người dân luôn coi nơi đây là chốn linh thiêng để hoà điệu, lắng đọng những câu Xoan làm đắm say lòng người. Những năm gần đây, Miếu Lãi Lèn là địa chỉ tâm linh để du khách mọi miền, du khách nước ngoài đến chiêm bái, đặc biệt, ngôi miếu là đề tài nghiên cứu về hát Xoan của các nhà khoa học, các nghiên cứu sinh và những đoàn sinh viên các trường Đại học. Đồng thời, Miếu Lãi Lèn là không gian trải nghiệm của học sinh các nhà trường trong và ngoài địa bàn tỉnh Phú Thọ khi tổ chức học môn Trải nghiệm, hướng nghiệp trong chương trình giáo dục phổ thông 2018.
Thầy giáo Nguyễn Đức Phong, Phó Hiệu trưởng trường THPT Hương Cần, huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ chia sẻ: “Miếu Lãi Lèn là không gian trải nghiệm sinh động và ý nghĩa đối với học sinh các nhà trường. Tại đây, các em học sinh được giáo dục về những giá trị văn hoá truyền thống của cha ông, có ý thức giữ gìn và phát huy di sản văn hoá phi vật thể của nhân loại”.
Về thăm Miếu Lãi Lèn, mỗi người dân đất Việt lắng lòng mình để nghe vọng về những điệu Xoan chất chứa điệu hồn dân tộc, cảm nhận được những triết lý nhân sinh được hun đúc từ bao đời nay. Từ đó, mỗi người luôn cảm thấy tự hào về truyền thống cha ông, khắc sâu những bài học cuộc sống và nhân lên tình yêu quê hương xứ sở./.
Bài và ảnh: Nguyễn Thế Lượng