Hằng năm, từ ngày 19 đến 22/2 Âm lịch, nhân dân và du khách thập phương lại đổ về dự hội với dân làng Phú Điền để tưởng nhớ Bà Triệu. Đây là một hoạt động văn hóa mang ý nghĩa “Uống nước nhớ nguồn”, tôn vinh khí phách anh hùng của hậu thế đối với Bà Triệu - nữ Anh hùng dân tộc của xứ Thanh.
Chân dung nữ trung hào kiệt Triệu Thị Trinh
Vương Bà Triệu Trinh Nương, húy là Triệu Thị Trinh sinh ngày 2/10 năm Bính Ngọ (tức năm 226) tại vùng Quan Yên, quận Cửu Chân (nay là huyện Yên Định, Thanh Hoá). Bà là anh thư hào kiệt, đẹp người đẹp nết, ý chí kiên cường, giỏi võ nghệ, mưu trí hơn người. Cha mẹ mất sớm, Triệu Thị Trinh ở với anh trai là Triệu Quốc Đạt – quan huyện lệnh có lòng yêu nước, thương dân.
Không cam chịu ách độ hộ tàn bạo của nhà Ngô đối với nhân dân ta, khi tuổi 17 - 18 Triệu Thị Trinh đã cùng anh trai Triệu Quốc Đạt tập trung lực lượng, dấy binh khởi nghĩa ở vùng núi Quan Yên. Nhân dân khắp nơi hưởng ứng tham gia, trong một thời gian ngắn - lực lượng nghĩa quân lên đến hàng vạn người. Sau khi Triệu Quốc Đạt mất, bà được nghĩa quân tôn làm chủ tướng, lãnh đạo cuộc khởi nghĩa.
Khu lăng mộ và đền thờ Bà Triệu nằm trên địa phận làng Phú Điền, xã Triệu Lộc, huyện Hậu Lộc, Thanh Hoá
Bước đầu, cuộc khởi nghĩa đã giành được nhiều thắng lợi, làm “chấn động Giao Châu”. Trước sự lớn mạnh của nghĩa quân, năm Mậu Thìn (năm 248) triều Đông Ngô đã phải cử viên tướng Lục Dận - có nhiều kinh nghiệm đàn áp các cuộc khởi nghĩa, giữ chức Thứ Sử Giao Châu chỉ huy một đạo 8.000 quân sĩ, có cả chiến thuyền yểm trợ đối phó với khởi nghĩa Bà Triệu.
Sau nhiều tháng vây hãm căn cứ chỉ huy cuộc khởi nghĩa tại núi Tùng ở thôn Bồ Điền (nay thuộc làng Phú Điền, xã Triệu Lộc, huyện Hậu Lộc) với hàng chục trận đánh đã diễn ra, nhưng giặc Ngô vẫn không đánh bại được nghĩa quân. Cuối cùng quân Ngô đã dùng mưu thâm kế hiểm đàn áp nghĩa quân, để giữ khí tiết anh hùng, Bà Triệu đã tuẫn tiết trên đỉnh núi Tùng. Sau khi hóa, bà hiển thánh phù dân, giúp nước.
Lễ hội đền Bà Triệu năm 2023 diễn ra trong không khí trang nghiêm, thành kính, với nhiều nghi thức được tổ chức long trọng, đặc sắc.
Tương truyền, thế kỷ VI vào thời Tiền Lý Nam Đế (544 - 548) Bà Triệu hiển thánh âm phù vua xuất chinh thắng giặc ở phương Nam. Để tạ ơn, triều đình đã ban sắc phong Thần, cấp tiền cho nhân dân xây dựng, tôn tạo đền thiêng - chăm lo việc thờ cúng.
Trong lịch sử phong kiến Việt Nam, Bà Triệu là người phụ nữ đầu tiên được triều đình phong kiến phong Thần. Sau thời Tiền Lý, các triều đại phong kiến về sau phong sắc thần linh và Bà Triệu trở thành Phúc thần của làng Phú Điền.
Hình ảnh người nữ tướng khi ra trận mặc giáp vàng, đi guốc ngà, cài trâm vàng, cưỡi voi trắng ra trận và câu nói khí phách “Tôi muốn cưỡi cơn gió mạnh, đạp bằng sóng giữ, chém cá Kình ở biển Đông, làm cho trời yên biển lặng, cứu vớt dân lành, chứ đâu giống như người đời cúi đầu khom lưng làm tì thiếp cho người ta” trở thành biểu tượng cho lòng yêu nước nồng nàn, ý chí quật cường, quyết tâm đánh đuổi kẻ thù xâm lược của nhân dân ta.
Mặc dù cuộc khởi nghĩa đã bị thất bại, nhưng đây là mốc son đỉnh cao khẳng định sự nổi dậy mạnh mẽ của nhân dân ở thế kỷ II - III, thúc đẩy ý chí quật cường cho nhân dân ta với quyết tâm đánh đuổi kẻ thù xâm lược trong suốt thời kỳ nghìn năm Bắc thuộc.
Trước công đức to lớn của Bà Triệu với đất nước, đền thờ Bà đã được lập dưới chân núi Gai - xây lăng, dựng tháp trên đỉnh núi Tùng để chăm lo thờ cúng, nhân dân làng Phú Điền tôn Bà là Thần Hoàng làng thờ tại ngôi đình cổ của làng... Trải qua lịch sử hàng nghìn năm, khu di tích được quản lý, tôn tạo và trở thành di tích tâm linh quan trọng của cả nước.
Đại diện Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch trao bằng Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia cho lãnh đạo huyện Hậu Lộc.
Với những giá trị đặc biệt đó năm 2014, Thủ tướng Chính phủ đã quyết định xếp hạng di tích Quốc gia đặc biệt cho di tích lịch sử kiến trúc nghệ thuật Khu di tích Bà Triệu.
Chảy mãi đạo lý “uống nước nhờ nguồn”
Để tưởng nhớ công ơn của Bà Triệu, theo lệ hằng năm nhân dân tổ chức chính hội nhằm ngày mất của Bà (22-2 âm lịch). Cũng bởi công lao to lớn của nhân vật được thờ phụng ấy, mà Lễ hội đền Bà Triệu từ lâu đã vượt ra ngoài khuôn khổ một làng (làng Bồ Điền xưa, nay là làng Phú Điền, xã Triệu Lộc, huyện Hậu Lộc), để trở thành một lễ hội lớn và quan trọng bậc nhất xứ Thanh. Đồng thời, đền Bà Triệu gắn với Di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc Lễ hội đền Bà Triệu, cũng chính là “chốn thiêng” cho muôn người ngưỡng vọng.
Hằng năm, từ ngày 19 đến 22/2 âm lịch, nhân dân và du khách thập phương lại đổ về dự hội với dân làng Phú Điền để tưởng nhớ Bà Triệu.
Lễ hội đền Bà Triệu năm Quý Mão 2023 diễn ra từ ngày 19 – 22/2 (âm lịch) còn gắn với lễ đón nhận Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, là dịp để khách thập phương tìm về chiêm bái và chứng kiến một trong những nghi thức long trọng và quan trọng bậc nhất của di sản này: Lễ rước kiệu hay còn gọi là rước bóng. Nghi thức đặc sắc này thể hiện rõ nhất “tính thiêng” hay quan niệm dân gian về sức mạnh của vị Thần đã được các triều đại phong kiến suy tôn và thờ phụng. May mắn được một lần theo đoàn rước kiệu Bà Vương, du khách sẽ không khỏi thích thú bởi quy mô, sự sinh động và hấp dẫn của nó.
Lễ hội Bà Triệu năm 2023 kỷ niệm 1775 năm ngày mất Anh hùng dân tộc Triệu Thị Trinh (22/2/248 – 22/2/2023 âm lịch) diễn ra trong không khí trang nghiêm, thành kính nhưng không kém phần long trọng, đặc sắc. Để rồi, thêm một lần mở hội là một lần hậu thế hướng về nguồn cội, để càng thêm tự hào về truyền thống yêu nước và để nhân lên khát vọng tự cường cho quê hương, đất nước.
Trải qua hơn 1.700 năm, bất chấp những thăng trầm của lịch sử đất nước, lễ hội Đền Bà Triệu, một lễ hội được đánh giá lâu đời nhất, có sức lan tỏa mạnh mẽ nhất vẫn luôn được gìn giữ, phát huy và lưu đậm dấu ấn trong tiềm thức dân gian của các thế hệ người Việt. Cùng với đó, lễ hội còn mang tính giáo dục sâu sắc về tinh thần quật khởi, lòng yêu nước nồng nàn “giặc đến nhà đàn bà cũng đánh” của cha ông đối với thế hệ trẻ ngày nay.
Nguyễn Trường – Sơn Hà