Vườn quốc gia Bến En nằm trên địa bàn 2 huyện miền núi Như Thanh và Như Xuân (Thanh Hóa). Với vị trí chuyển tiếp từ vùng núi Tây Bắc và Bắc Trường Sơn khu vực này có hệ động, thực vật phong phú, đặc trưng cho hệ sinh thái nhiệt đới và là trung tâm bảo tồn những loài gen quý của Việt Nam. Đẩy mạnh nghiên cứu, bảo tồn đa dạng sinh học ở Vườn quốc gia Bến En được tỉnh Thanh Hóa chú trọng triển khai.
Vườn quốc gia Bến En có diện tích tự nhiên hơn 16.500 ha, trong đó có trên 8.500 ha rừng nguyên sinh. Với sự đan xen của nhiều dạng địa hình đồi núi, sông, suối, hồ… đã tạo ra nhiều kiểu hệ sinh thái khác nhau (trong đó đặc trưng nổi bật nhất là hệ sinh thái rừng nhiệt đới thường xanh trên núi đất thấp, trên núi đá vôi và hệ sinh thái sông, suối, hồ).
Được đánh giá là một trong những Vườn quốc gia có tính đa dạng sinh học cao của Thanh Hóa nói riêng và Việt Nam nói chung, Vườn quốc gia Bến En có 46 loài thực vật, 56 loài động vật quý hiếm được ghi trong Sách đỏ Việt Nam năm 2007. Đặc biệt, trong vườn hiện có trên 300 loài cây dược liệu quý như mã tiền, sa nhân, trẩu, màng lay, hương bài, thu hải đường...
Đối với hệ sinh thái rừng nhiệt đới đai thấp chủ yếu là rừng thứ sinh, cây gỗ có đường kính nhỏ. Tuy nhiên, khu vực này là nơi tập trung của giống Lim xanh -thực vật đặc hữu nổi tiếng ở Việt Nam. Ngoài ra, còn có sự xuất hiện của các loài gỗ quý hiếm như Chò chỉ, Vù hương, Sến mật... Vườn quốc gia Bến En có hồ sông Mực rộng trên 2000ha, là thủy vực của bốn con suối lớn trong vùng. Ngoài ra, trên hồ còn có 21 hòn đảo lớn, kết hợp với hệ thống hang động, giàu tiềm năng để phát triển du lịch sinh thái, nghĩ dưỡng, tạo điều kiện cho phát triển kinh tế-xã hội của địa phương.
VQG Bến En với hệ động thực vật đa dạng, phong phú được đánh giá là một trong những trung tâm bảo tồn nguồn gen quý tại Việt Nam. Ảnh: TV.
Xác định bảo vệ rừng là một trong những nhiệm vụ quan trọng trong bảo tồn đa dạng sinh học, Vườn quốc gia Bến En đã chủ động thực hiện các giải pháp quản lý bảo vệ rừng, tăng cường nắm bắt thông tin, đổi mới hoạt động tuần tra, kiểm tra rừng kết hợp ứng dụng phần mềm Smart và công nghệ GPS phối hợp với cấp ủy, chính quyền địa phương, thu hút cộng đồng dân cư, các tổ đội bảo vệ rừng để cùng thực hiện tốt công tác bảo vệ an ninh rừng.
Để kịp thời bảo tồn và phát triển bền vững đa dạng sinh học, Ban quản lý VQG Bến En đã đẩy mạnh triển khai các chương trình nghiên cứu khoa học. như: Đề tài thực hiện kỹ thuật gây trồng một số loài cây thuốc quý, điều tra các loại linh trưởng, bảo tồn và phát triển cây lim xanh; Dự án bảo tồn và phát triển loài sao lá to; Dự án giám sát một số loài thực vật chỉ thị quý hiếm; Đề tài nghiên cứu kỹ thuật gây trồng và phát triển loài chè vằng; Dự án bảo tồn và phát triển loài vù hương; điều tra, đánh giá hiện trạng và bảo tồn các loài chim nước; nghiên cứu kỹ thuật nhân giống và xây dựng mô hình trồng sâm cau dưới tán rừng.
Hiện nay Ban quản lý VQG Bến En đang triển khai nhiệm vụ khoa học “Điều tra đánh giá thực trạng các loài thú gặm nhấm và xây dựng kế hoạch bảo tồn, phát triển một số loài quý hiếm, có giá trị kinh tế tại Vườn quốc gia Bến En (giai đoạn 2022-2024)” nhằm bảo tồn các loài thú trong Bộ gặm nhấm (Rodentia). Đến thời điểm này, kiểm lâm viên đã phát hiện 27 loài thú thuộc bộ gặm nhấm thuộc 4 họ khác nhau gồm sóc cây, chuột, dúi, nhím, trong đó có nhiều loài có nguy cơ tuyệt chủng trong Sách đỏ Việt Nam.
Thời gian tới, Ban quản lý Vườn quốc gia Bến En sẽ tiếp tục điều tra, giám sát và nuôi thử nghiệm thêm nhiều loài thú gặm nhấm khác để đánh giá toàn diện hơn. Từ đó, các bộ phận chức năng xác định được hiện trạng quần thể, bổ sung đặc điểm sinh học, sinh thái, vấn đề bảo tồn và phục hồi quần thể của các loài thú gặm nhấm hiện có.
Cùng với việc nâng cao công tác quản lý, bảo vệ rừng, Vườn quốc gia Bến En chú trọng tới nhiệm vụ ổn định, nâng cao sinh kế cho người dân vùng đệm. Vườn đã thực hiện thành công hàng chục mô hình sản xuất thương phẩm các loại cây nông sản, dược liệu quý, trong đó hỗ trợ người dân trồng được 20 ha cây bương mốc, 4 ha cây khôi tía, 4,5 ha dổi ăn hạt. Đồng thời, nghiên cứu mô hình dưới tán rừng và trong vườn hộ dân, nhân giống 20.000 cây bò khai để cung cấp cho người dân trồng thử nghiệm trong thời gian tới.
Ngoài ra, đơn vị còn hỗ trợ bà con xây dựng các mô hình con nuôi đặc sản có giá trị kinh tế cao như: hươu, lợn mán, gà rừng… qua đó mang lại thu nhập ổn định cho nhiều hộ gia đình, từng bước góp phần phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo, giảm áp lực cho người dân vùng đệm vào xâm hại rừng tự nhiên vì sinh kế.
VQG Bến En đẩy mạnh khai thác bền vững tài nguyên trong phát triển du lịch sinh thái. Ảnh: VL.
Tại Phương án bảo tồn và phát triển bền vững Vườn quốc gia Bến En, giai đoạn 2021-2030, UBND tỉnh đặt mục tiêu bảo vệ hiệu quả diện tích rừng hiện có với trên 10.800ha rừng tự nhiên; tiếp tục duy trì ổn định độ che phủ rừng đạt trên 74%. Nâng cao khả năng, giá trị phòng hộ đầu nguồn và cung cấp nguồn sinh thủy cho hồ sông Mực. Bảo tồn đa dạng sinh học, gìn giữ, phát triển các loài động, thực vật, nhất là 101 loài thực vật và 464 loài động vật quý, hiếm, đặc hữu, loài ưu tiên bảo vệ theo quy định của pháp luật, Sách đỏ Việt Nam và các Hiệp ước Quốc tế mà Việt Nam là thành viên (IUCN, CITES... ).
Phục hồi trên 2.500 ha rừng nghèo, nghèo kiệt tại các khu vực giáp ranh, phân khu phục hồi sinh thái, phân khu dịch vụ hành chính thông qua các hoạt động khoanh nuôi xúc tiến tái sinh tự nhiên và làm giàu rừng. Mở rộng hành lang đa dạng sinh học, hành lang xanh giữa Vườn quốc gia Bến En với các chủ rừng liền kề gắn với đảm bảo chức năng phòng hộ, điều tiết nguồn nước cho hồ sông Mực. Triển khai các hoạt động giao khoán bảo vệ rừng nhằm tăng cường sự hỗ trợ, tham gia của chính quyền các địa phương, cộng đồng. Triển khai các loại hình dịch vụ môi trường rừng để tạo thêm khoảng 1.000 việc làm cho người dân vùng đệm và người lao động trong đơn vị; Xây dựng, triển khai hiệu quả các dự án phát triển dân sinh, kinh tế - xã hội.
Nhằm thực hiện hiệu quả Phương án bảo tồn và phát triển bền vững Vườn quốc gia Bến En, giai đoạn 2021-2030, tiếp tục kiện toàn, thay đổi mô hình quản lý và lựa chọn, xây dựng cơ chế quản lý, vận hành phù hợp với quy định của pháp luật và thực tiễn nhu cầu phát triển để nâng cao hiệu quả hoạt động Ban quản lý Vườn quốc gia Bến En. Xây dựng và triển khai chuyên mục về bảo tồn và sử dụng bền vững tài nguyên rừng đặc dụng Vườn quốc gia Bến En trên các phương tiện thông tin đại chúng; thực hiện các chương trình phối hợp với các tổ chức chính trị, tổ chức xã hội nghề nghiệp... và cộng đồng dân cư địa phương để thực hiện các hoạt động nâng cao nhận thức về quản lý bảo vệ và phát triển rừng đặc dụng.
Đồng thời, tiếp tục nghiên cứu, áp dụng khoa học công nghệ tiên tiến trong các hoạt động bảo tồn thiên nhiên, trọng tâm là bảo vệ môi trường sống tự nhiên đối với các giống, loài động, thực vật rừng quý, hiếm, đặc hữu, loài ưu tiên bảo vệ; nhân giống, dẫn giống với hình thức hiện đại, tiên tiến; áp dụng kỹ thuật chủ yếu về nhân giống vô tính trong sản xuất cây giống; nghiên cứu, áp dụng kỹ thuật làm giàu rừng, nâng cao chất lượng rừng, trồng bằng các loại cây bản địa, loài cây có giá trị nguồn gen, kinh tế, môi trường cao.
Huy Long