Vườn quốc gia Ba Bể không chỉ là trung tâm đa dạng sinh học mà còn là vùng danh thắng nổi tiếng của Việt Nam. Tận dụng lợi thế này, tỉnh Bắc Kạn đã triển khai các giải pháp nhằm phát huy bền vững giá trị tài nguyên thông qua bảo tồn đa dạng sinh học gắn với phát triển du lịch sinh thái, ổn định đời sống của cộng đồng quanh khu vực này.
Vườn quốc gia Ba Bể có tổng diện tích tự nhiên là 10.048 ha, là một phức hệ hồ-sông-suối-rừng trên núi đá vôi, từ dốc mạnh đến dốc đứng với nhiều hang động. Đây cũng là nơi lưu giữ mẫu chuẩn của hệ sinh thái rừng trên núi đá vôi đặc trưng cho vùng Đông Bắc Việt Nam và thế giới. Kết quả thống kê, điều tra đa dạng thực vật trong VQG Ba Bể đã xác định được 978 loài thực vật bậc cao có mạch, thuộc 571 chi, 157 họ của 6 ngành.
Tính riêng trong hệ thực vật, các nghiên cứu đã xác định được 133 loài nguy cấp, quý hiếm. Trong đó, có 34 loài được ghi được Sách đỏ Việt Nam. Có 98 loài có trong Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm của Nghị định 84/2021/NĐ-CP loài thuộc nhóm IIA (hạn chế khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại). Nhiều loài quý, hiếm có nguy cơ bị đe dọa tuyệt chủng như: Tuế lá rộng, Thiết định, Nghiến, Sến mật, Chò chỉ, Hồi núi, Lan hài đốm...
Về động vật hoang dã, VQG Ba Bể hiện có 398 loài động vật có xương sống, thuộc 100 họ 35 bộ đặc trưng cho hệ sinh thái rừng trên núi đá vôi, hệ sinh thái đất ngập nước ở Đông Bắc bộ. Trong đó, có nhiều loài nguy cấp, quý hiếm như: Cu li lớn, Vạc hoa, Cá cóc bụng hoa, Hổ mang chúa, Cá chiên... Với những giá trị tài nguyên trên, VQG Ba Bể đã được công nhận là Vườn Di sản ASEAN năm 2003, Vùng đất ngập nước có tầm quan trọng quốc tế (Ramsar) thứ 1.938 của thế giới năm 2011, Di tích Danh lam thắng cảnh đặc biệt cấp Quốc gia năm 2012.
Với hệ động, thực vật đa dạng, quý hiếm công tác bảo tồn đa dạng sinh học tại VQG Ba Bể được tỉnh Bắc Kạn đẩy mạnh triển khai.
Vườn quốc gia Ba Bể với có diện tích là 10.048ha vùng lõi; 25.309ha là vùng đệm, được triển khai các hoạt động đầu tư phát triển để tránh sự tác động xâm hại tới vùng lõi. Nhằm chủ động thực hiện Chỉ thị số 13 của Tỉnh uỷ về bảo vệ rừng đặc dụng, VQG Ba Bể đã đề ra nhiều giải pháp thiết thực, tích cực triển khai thực hiện. Cụ thể, trong công tác tuyền truyền, Vườn đã phối hợp với chính quyền địa phương tổ chức phổ biến Luật Lâm nghiệp, những quy định của Nhà nước về quản lý, bảo vệ rừng, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên; vận động người dân tích cực phát giác các hành vi vi phạm các quy định của Nhà nước về quản lý, bảo vệ rừng.
Trong năm 2022, Ban Quản lý VQG Ba Bể đã tham mưu và tổ chức triển khai thực hiện tốt công tác quản lý bảo vệ rừng, diện tích rừng được giữ vững và ổn định, số vụ vi phạm Luật Lâm nghiệp giảm 64,28% so với cùng kỳ năm trước; triển khai thực hiện công tác giao khoán quản lý bảo vệ rừng với diện tích hơn 7.140 ha rừng đặc dụng cho 39 nhóm/tổ; thực hiện trồng rừng phân tán được hơn 19 ha đạt 95% kế hoạch. Ngoài ra, Ban Quản lý VQG Ba Bể đã phối hợp với các tổ chức nghiên cứu khoa học và bảo tồn hệ sinh thái VQG Ba Bể triển khai xây dựng đề án du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, giải trí trong Vườn theo đề cương kỹ thuật đã được phê duyệt.
Trong khu vực của VQG Ba Bể có nhiều cộng đồng dân cư địa phương sinh sống, với trên 3.500 nhân khẩu, khoảng 1.500 hộ gia đình. Ban quản lý VQG Ba Bể thực hiện chính sách giao khoán, bảo vệ rừng cho cộng đồng địa phương, góp phần nâng cao thu nhập, thay đổi nhận thức của người dân về lĩnh vực đa dạng sinh học.
Để đa dạng hóa công tác bảo vệ rừng gắn với tạo sinh kế bền vững cho người dân, tỉnh Bắc Kạn đã triển khai hiệu quả dự án “Khai thác, sử dụng kiến thức bản địa trong bảo vệ rừng và phòng cháy, chữa cháy rừng (PCCC) của đồng bào dân tộc thiểu số góp phần bảo vệ đa dạng sinh học hệ sinh thái rừng tại vùng đệm Vườn Quốc gia Ba Bể”.
Dự án được triển khai nhằm vận dụng kiến thức bản địa của đồng bào các dân tộc để góp phần bảo vệ và phát triển bền vững rừng, bảo tồn đa dạng sinh học VQG Ba Bể và các khu bảo tồn trên địa bàn tỉnh, góp phần phát triển sinh kế, tạo môi trường sống an toàn về sinh thái của đồng bào vùng đệm. Dự án tập trung vào các hoạt động vệ sinh rừng và bảo tồn loài kiến; tập huấn vệ sinh rừng theo kỹ thuật đảm bảo chức năng phòng hộ của rừng; tập huấn về khai thác sử dụng trứng kiến theo hướng bảo tồn Ngoài ra, thực hiện trồng cây dược liệu và trồng mới, cải tạo, thâm canh cây ăn quả đặc sản.
Khai thác những lợi thế về giá trị tài nguyên tại VQG, du lịch sinh thái gắn với bảo tồn được đánh giá là góp phần nâng cao hiệu quả bảo tồn, phát huy giá trị của VQG Ba Bể.
Hiện nay du lịch sinh thái đang thu hút sự quan tâm của du khách, bởi đây là loại hình du lịch thiên nhiên, hỗ trợ cho các mục tiêu bảo tồn môi trường tự nhiên, các giá trị văn hóa bản địa, phát triển cộng đồng; đem lại những nguồn lợi kinh tế. Hồ Ba Bể là 1 trong 20 hồ nước ngọt tự nhiên lớn nhất thế giới, đã được xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt, là một trong những yếu tố cấu thành sản phẩm du lịch sinh thái độc đáo và tiêu biểu cho du lịch Bắc Kạn.
Tận dụng lợi thế này, tỉnh Bắc Kạn hướng tới mục tiêu đến năm 2025, khu du lịch hồ Ba Bể sẽ trở thành khu du lịch cấp quốc gia. Để thực hiện được mục tiêu đó, thời gian qua, Bắc Kạn đã tập trung huy động các nguồn lực để lập các quy hoạch phát triển, quy hoạch xây dựng như: Quy hoạch tỉnh Bắc Kạn; Quy hoạch bảo tồn và phát huy giá trị danh lam thắng cảnh hồ Ba Bể; Quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích quốc gia đặc biệt ATK Chợ Đồn; Quy hoạch vùng liên huyện, quy hoạch phân khu chức năng... Tất cả các quy hoạch này đều lấy Ba Bể làm trung tâm cho phát triển du lịch, bổ trợ cho việc phát huy tiềm năng của du lịch Ba Bể.
Trong kế hoạch đầu tư công trung hạn 2021-2025, tỉnh Bắc Kạn đã tập trung huy động các nguồn lực để đầu tư phát triển hạ tầng giao thông kết nối, trọng tâm là phát triển du lịch hồ Ba Bể kết nối với các trung tâm kinh tế-chính trị và các khu du lịch trong khu vực, như: như đường thành phố Bắc Kạn-hồ Ba Bể, kết nối sang Na Hang (Tuyên Quang); đường Chợ Mới-thành phố Bắc Kạn; tuyến đường Quảng Khê-Khang Ninh, tuyến đường vòng quanh hồ Ba Bể, tuyến đường vào hồ Nặm Cắt...
Thời gian qua các bản làng ven hồ Ba Bể là nơi lưu giữ các nét văn hóa, phong tục và ẩm thực đặc trưng, độc đáo của đồng bào các dân tộc Tày, Nùng, Mông, Dao. Cùng với những điểm du lịch như đảo Bà Góa, đền An Mã, động Puông, thác Đầu Đẳng, thác Tát Mạ, sông Năng; động Hua Mạ, động Nà Phoòng, hang Thẳm Kít, hang Thẳm Phầy… Những năm qua, người dân các xã trong vùng lõi Vườn Quốc gia Ba Bể đã đầu tư phát triển du lịch cộng đồng, du lịch trải nghiệm nhằm thu hút thị hiếu của khách du lịch.
Lê Hoàng