Huyện Côn Đảo (tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu) đang đứng trước những thách thức, khó khăn như thiếu nước sinh hoạt, vấn đề xử lý rác thải, năng lượng do tác động của các hoạt động kinh tế và biến đổi khí hậu, ảnh hưởng đến cuộc sống của người dân và sự phát triển kinh tế - xã hội.
UBND tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu nhận định, Côn Đảo là một địa điểm văn hóa du lịch có nhiều ý nghĩa lịch sử của cả nước, có vai trò, vị trí trọng yếu chiến lược về quốc phòng, an ninh của quốc gia. Tuy nhiên, Côn Đảo đang đứng trước những thách thức, khó khăn về thiếu nước sinh hoạt, vấn đề xử lý rác thải, năng lượng. Hệ sinh thái quanh đảo đang có nguy cơ bị suy thoái do tác động của các hoạt động kinh tế và biến đổi khí hậu, ảnh hưởng đến cuộc sống của người dân và sự phát triển kinh tế - xã hội.
Huyện Côn Đảo (tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu) là một quần đảo ngoài khơi, cách thành phố Vũng Tàu gần 200km về phía Đông Nam. Toàn huyện gồm 16 hòn đảo lớn nhỏ, tổng diện tích 76km2, có hơn 10.700 dân, sinh sống chủ yếu trên đảo lớn nhất là đảo Côn Sơn (hay còn gọi là Côn Lôn, Phú Hải), rộng hơn 56,5km2. Côn Đảo cũng là địa danh du lịch nổi tiếng ở phía Nam. 9 tháng năm 2023, huyện đón hơn 553,8 nghìn lượt du khách. Tổng doanh thu từ du lịch đạt hơn 1,991 nghìn tỷ đồng. Đây là một trong những nguồn thu lớn của huyện đảo, vừa là động lực, vừa là thách thức trong thực hiện tăng trưởng xanh.
Công tác xử lý rác thải trên địa bàn huyện còn gặp nhiều khó khăn, công suất xử lý còn thấp khiến rác thải tồn đọng. Ảnh: ĐH.
Theo UBND huyện Côn Đảo, người dân và du khách mỗi ngày xả ra khoảng 25 tấn rác, bao gồm 2 tấn rác thải nhựa. Tuy nhiên, công suất hiện tại của nhà máy xử lý rác trên đảo chỉ đạt mức 10 tấn ngày. Số rác thải còn lại được thu gom, chờ xử lý đang gây ô nhiễm môi trường khu vực quanh bãi rác, ảnh hưởng đến đời sống dân sinh, du lịch. Ngoài ra, nước thải sinh hoạt và từ các cơ sở lưu trú du lịch, nơi tập kết, sơ chế thủy, hải sản… cũng đang gây nhiều thách thức cho môi trường trên đảo lớn Côn Sơn.
Trước thực trạng trên, mô hình kinh tế tuần hoàn đã được UBND tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu chọn là giải pháp để phát huy các thế mạnh cũng như giải quyết các thách thức của Côn Đảo, đáp ứng các yêu cầu, chủ trương phát triển bền vững, tăng trưởng xanh mà Đảng và Nhà nước đề ra. Đồng thời, sẽ tạo ra nhiều chuyển biến tích cực trong việc phục vụ thúc đẩy tăng trưởng bền vững của huyện đảo, trở thành huyện đảo tiên phong và hình mẫu điển hình trong áp dụng kinh tế tuần hoàn trong tỉnh và cả nước.
Theo đó, UBND tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu đã phê duyệt Đề án “Nghiên cứu và ứng dụng mô hình kinh tế tuần hoàn phục vụ phát triển kinh tế - xã hội bền vững huyện Côn Đảo” giai đoạn 2022-2025, định hướng đến năm 2030. Đề án đặt ra 6 mục tiêu, gồm: Không rác thải nhựa; tuần hoàn nước; tăng tỷ lệ sử dụng năng lượng tái tạo; tăng xe điện; bảo tồn đa dạng sinh học; du lịch tuần hoàn.
Cụ thể, đề án xác định đến năm 2030, có 100% rác thải hữu cơ và 50% lượng rác thải rắn sinh hoạt tại Côn Đảo được thu gom, xử lý đảm bảo tiêu chuẩn thông qua các mô hình kinh tế tuần hoàn. Tăng diện tích trồng và phục hồi rạn san hô lên 6-7ha. Phấn đấu đạt 100% xe vận tải hành khách thay thế, đầu tư mới sử dụng điện, năng lượng xanh. Tỷ lệ phương tiện sử dụng điện, năng lượng xanh đạt 30%.
Một trong những giải pháp quan trọng của đề án là xây dựng một hệ thống quản lý rác thải sinh hoạt và du lịch theo nguyên tắc kinh tế tuần hoàn. Theo đó, rác thải sẽ được phân loại ngay từ nguồn, thu gom và vận chuyển đến các cơ sở xử lý. Tại đây, rác thải sẽ được tái chế, tái sử dụng hoặc chuyển hóa thành năng lượng, phân bón. Những sản phẩm từ rác thải sẽ được sử dụng lại cho các hoạt động sản xuất, trong ngành nông nghiệp (làm phân bón) và sinh hoạt của Côn Đảo, giúp giảm thiểu lượng rác thải chôn lấp và tiết kiệm nguồn lực.
Bên cạnh đó, xây dựng mô hình nông nghiệp hữu cơ, ứng dụng công nghệ cao trong sản xuất nông nghiệp; phát triển du lịch sinh thái và du lịch cộng đồng, kết hợp với bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa, lịch sử và thiên nhiên của Côn Đảo; phát triển kinh tế chia sẻ, kết nối các doanh nghiệp và người dân trong việc cung ứng và sử dụng các sản phẩm và dịch vụ.
Du khách sử dụng xe điện để tham quan Côn Đảo. Ảnh: NM.
Đề án sẽ được triển khai qua 6 nhóm giải pháp gồm: Giáo dục nhận thức về kinh tế tuần hoàn; giảm thiểu rác thải, không rác thải nhựa; tuần hoàn nước; phát triển giao thông xanh và sử dụng hiệu quả năng lượng; bảo tồn đa dạng sinh học; du lịch bền vững gắn với áp dụng kinh tế tuần hoàn, với lộ trình triển khai qua hai giai đoạn 2022-2025 và giai đoạn 2026-2030.
Lãnh đạo UBND huyện Côn Đảo nhấn mạnh: Việc triển khai đề án kinh tế tuần hoàn mang lại sự cân đối giữa phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ môi trường, đồng thời tập trung khai thác các giá trị văn hóa, sinh thái. Điều này giúp Côn Đảo sẵn sàng thích ứng với những thay đổi môi trường và đáp ứng yêu cầu của sự phát triển bền vững và tăng trưởng xanh.
Huyện Côn Đảo đang hoàn thành dự án xây dựng nhà máy xử lý nước thải tập trung (giai đoạn 1 có công suất xử lý 1.000 m3/ngày đêm) bảo đảm đúng tiến độ và chất lượng nước đầu ra có thể phục vụ cho tuần hoàn tưới tiêu trong nông nghiệp (giai đoạn 2 đến năm 2030 sẽ đạt công suất xử lý 3.500 m3/ngày đêm).
Bên cạnh đó, huyện cũng sẽ đầu tư (bằng ngân sách nhà nước và xã hội hóa) xây dựng hệ thống thu gom nước thải tập trung từ các hộ gia đình, các khu dân cư; hệ thống thu gom nước mưa cho các điểm cộng đồng trên các đảo nhỏ phục vụ nước uống và hoạt động du lịch, công suất 500l/ngày/đảo. Xây dựng hệ thống cấp nước liên kết cho đảo chính, quy mô công suất dự kiến khoảng 200 m3/ngày đêm; các hồ chứa nước mới trên các triền núi nhằm lưu trữ nước nước ngọt và cung cấp nước ngầm; hệ thống lọc nước biển thành nước ngọt quy mô công suất 15m3/; triển khai lắp đặt các thiết bị vệ sinh tiết kiệm nước hoặc không dùng nước cho một số địa điểm cộng đồng….
Các chuyên gia, nhà khoa học đã đóng góp nhiều ý kiến để phát triển kinh tế tuần hoàn ở Côn Đảo như mô hình quản lý rác thải nhựa, công nghệ mới trong xử lý rác hữu cơ, giải pháp kinh tế tuần hoàn đối với việc xử lý rác thải Côn Đảo… Trong đó nhấn mạnh đến các giải pháp để đổi mới thể chế hiện tại và đưa vào hành động các quy định cụ thể trong Luật Bảo vệ môi trường; quy định rõ trách nhiệm của nhà sản xuất và nhà phân phối trong việc thu hồi, phân loại, tái chế hoặc chi trả chi phí xử lý sản phẩm thải dựa trên số lượng sản phẩm bán ra trên thị trường. Cần ban hành các cơ chế chính sách đặc thù tại Côn Đảo để hỗ trợ việc phát triển thị trường trao đổi sản phẩm phục vụ việc chuyển đổi sản phẩm rác thải thành tài nguyên tái chế trong hệ thống vòng kín của chu trình sản xuất mới.
Bên cạnh đó, các chuyên gia nhấn mạnh đến nội dung đề xuất xây dựng lộ trình thay thế việc sử dụng nhiên liệu và sản phẩm gây hại cho môi trường bằng các nguồn năng lượng và sản phẩm thân thiện hơn. Đặc biệt, cần tập trung vào việc giảm sử dụng túi ni lông và sản phẩm nhựa dùng một lần tại Côn Đảo thông qua việc xây dựng các quy chế đặc thù. Đẩy mạnh truyền thông nhằm tăng cường nhận thức về trách nhiệm kinh tế tuần hoàn cho cả doanh nghiệp và người dân. Đồng thời, thúc đẩy việc phân loại rác thải tại nguồn để thực hiện tái chế và tái sử dụng, cùng thay đổi hành vi tiêu dùng hướng tới các sản phẩm thân thiện môi trường.
Kinh tế tuần hoàn là mô hình được khuyến khích không chỉ trong phát triển kinh tế mà còn tác động rất tốt trong việc bảo tồn thiên nhiên. Việc tuần hoàn được một chuỗi tài nguyên có thể tái tạo và tái sử dụng lại được sẽ hỗ trợ rất nhiều trong việc bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, nước, không khí, cũng như các phần tuần hoàn về rác thải, bảo vệ môi trường và hệ sinh thái rừng, biển. Để thực hiện mô hình này cần sự chung tay của chính quyền địa phương, của toàn thể cộng đồng, doanh nghiệp.
Thùy Minh