Vườn Quốc gia Chư Mom Ray (tỉnh Kon Tum) là nơi trú ngụ, sinh sống của hàng trăm loài động, thực vật quý hiếm được ghi trong Sách đỏ Việt Nam và thế giới. Từ đây, công tác bảo tồn đa dạng sinh học, phát huy giá trị tài nguyên tại khu vực này được tỉnh Kon Tum đẩy mạnh triển khai.
Vườn Quốc gia (VQG) Chư Mom Ray nằm ở phía Bắc của Tây Nguyên và phía Tây của tỉnh Kon Tum. Là một trong số 30 VQG thuộc hệ thống rừng đặc dụng của cả nước, Vườn có tổng diện tích hơn 56.200 ha trải dài trên địa bàn hai huyện Sa Thầy và Ngọc Hồi (tỉnh Kon Tum). Đây là VQG duy nhất của Việt Nam nằm tiếp giáp với 2 nước bạn Lào và Campuchia. Những năm qua, VQG Chư Mom Ray đã góp phần không nhỏ trong việc bảo vệ môi trường, điều hoà khí hậu.
Sở hữu nhiều nguồn gen quý, năm 2004 VQG Chư Mom Ray đã được Hiệp hội các nước Đông Nam Á công nhận là di sản ASEAN. Không chỉ sở hữu diện tích rừng lớn, trải dài trên nhiều xã, vườn còn là nơi tập trung các hệ động- thực vật quý hiếm, phong phú và đa dạng. Hệ thực vật rừng ở đây rất phong phú, đa dạng về số loài và trạng thái. Theo số liệu thống kê, nơi đây có khoảng 1.534 loài, trong đó có 113 loài quý hiếm thuộc họ phong lan, ngành hạt trần, các loại họ dầu, lớp tuế, trác, cẩm lai…
Hệ động vật được ghi nhận có 718 loài, gồm 115 loài động vật có vú, 275 loài chim, 41 loài bò sát, 108 loài các nước ngọt, 179 loài côn trùng. Trong đó có 124 loài quý hiếm có tên trong danh sách đỏ của Việt Nam và thế giới như: Bò tót, mang Trường Sơn, voi, gấu ngựa, beo lửa…Đây là nơi có tính đa dạng sinh học cao và có vai trò quan trọng trong việc bảo tồn đa dạng sinh học khu vực Đông Dương. Với các điều kiện về sinh cảnh, khí hậu, thuỷ văn cùng với hệ sinh thái rừng đặc trưng đã tạo ra môi trường lý tưởng cho hệ động vật sinh sống, trú ngụ.
Công tác bảo tồn đa dạng sinh học tại VQG được tỉnh Kon Tum chú trọng chỉ đạo các đơn vị đẩy mạnh triển khai.
Tuy nhiên, hiện tại, công tác quản lý, bảo vệ cũng gặp rất nhiều khó khăn bởi diện tích quản lý rộng, địa hình phức tạp, ranh giới vườn đa số là giáp ranh với các khu sản xuất và khu định cư của nhân dân, do đó sức ép tác động vào rừng rất lớn. Mặt khác, việc thiếu lực lượng bảo vệ rừng, các chế độ chính sách cho lực lượng bảo vệ rừng còn nhiều hạn chế, chưa đảm bảo nhu cầu cuộc sống...
Để góp phần bảo vệ có hiệu quả hơn tài nguyên rừng và phục vụ cho mục tiêu nghiên cứu khoa học, VQG Chư Mom Ray đã thành lập Trung tâm Cứu hộ bảo tồn và phát triển sinh vật. Trung tâm xây dựng vườn thực vật. Trong vườn thực vật, Trung tâm trồng, bảo vệ, di thực nhiều loại thực vật quý hiếm như trắc, cẩm lai, gõ mật, các loài lan... để bảo tồn đa dạng sinh học và phục vụ cho mục tiêu nghiên cứu khoa học. Trung tâm hiện đang cứu hộ nhiều loại động vật hoang dã như: khỉ mặt đỏ, khỉ đuôi lợn, tê tê, rùa đất Sê Pôn, rùa núi vàng, kỳ đà... do người dân và các cơ quan chức năng giao nộp.
Để bảo tồn đa dạng sinh học của môi trường rừng, tạo ra môi trường sinh thái bền vững, thu hút được khách du lịch, tạo công ăn việc làm cho người lao động, góp phần xóa đói giảm nghèo, VQG Chư Mom Ray cùng với chính quyền địa phương thống nhất quan điểm bảo vệ rừng, bảo vệ hệ sinh thái. Đồng thời, Ban quản lý Vườn đã chủ động kết nối với các công ty lữ hành trong nước, tổ chức các đoàn famtrip đến với Vườn để khảo sát, tạo dựng các sản phẩm du lịch phù hợp, hướng từ sự bền vững của rừng. Theo Ban Quản lý Vườn Quốc gia Chư Mom Ray, Vườn đã xây dựng các chương trình tour đến thác Ya Ray, hay đến với thác Bảy tầng; thung lũng Ya Bốc; treeking đỉnh Chư Mom Ray… các tour này đều có đêm ngủ rừng và đêm ngủ tại Trung tâm cứu hộ, bảo tồn và phát triển sinh vật, thăm vườn lan.
UBND tỉnh ban hành Đề án phát triển du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, giải trí VQG Chư Mom Ray giai đoạn 2021-2030 với tổng mức đầu tư trên 133 tỷ đồng, chia làm 2 giai đoạn để triển khai thực hiện và thu hút đầu tư. Đề án đã đưa ra 12 nhóm giải pháp để triển khai thực hiện hiệu quả, trong đó ưu tiên nhóm giải pháp về cơ chế, chính sách quản lý, thu hút vốn đầu tư, xây dựng cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch, bảo vệ môi trường du lịch, bảo tồn đa dạng sinh học và bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống.
Du khách trải nghiệm đi bộ xuyên qua bìa rừng ở Vườn quốc gia Chư Mom Ray.
Trong giai đoạn 2021-2025, VQG Chư Mom Ray tận dụng và nâng cấp các cơ sở hạ tầng đã có để phát triển du lịch sinh thái, bao gồm các cơ sở hạ tầng tại Trung tâm Bảo tồn đa dạng sinh học và du lịch sinh thái, hệ thống đường giao thông nội bộ, các trạm bảo vệ rừng (sẽ nâng cấp thành các điểm dừng chân cho du khách). Đối với 2 điểm du lịch rừng khộp và Safari Ya Book sẽ được đầu tư các công trình thuyết minh điểm du lịch theo định hướng gần gũi với thiên nhiên, tuân thủ theo Luật Lâm nghiệp và các quy định có liên quan.
Trong giai đoạn 2026- 2030, VQG Chư Mom Ray hướng đến hoàn thiện cơ bản các hạng mục đầu tư theo bản thuyết minh các điểm du lịch, điểm tham quan, trong đó bao gồm: Trạm đón tiếp, các khu vui chơi giải trí, nhà điều hành, nhà nghỉ sinh thái, các công trình phụ trợ, nâng cấp các tuyến đường đến các điểm tham quan. Các công trình đảm bảo thân thiện với thiên nhiên, không phá vỡ cảnh quan và đúng theo quy định.
Nhiều dự án quan trọng được VQG Chư Mom Ray hướng đến ưu tiên thực hiện nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển du lịch sinh thái theo kế hoạch đề ra, góp phần đưa lĩnh vực du lịch- ngành “công nghiệp không khói” của huyện Sa Thầy phát triển mạnh mẽ trong thời gian sắp tới. Cụ thể, Dự án đầu tư Trung tâm Bảo tồn đa dạng sinh học và du lịch sinh thái; Dự án đầu tư điểm du lịch sinh thái rừng khộp; Dự án đầu tư điểm du lịch sinh thái Safari Ya Book; Dự án đầu tư điểm du lịch cộng đồng Làng Bar Gốc; Dự án đầu tư một số điểm tham quan tiềm năng để phát triển tuyến du lịch; Dự án phát triển các sản phẩm du lịch trọng tâm VQG Chư Mom Ray; Dự án phát triển các tuyến du lịch và cải tạo hệ thống đường nội bộ trong VQG để kết nối giữa các điểm du lịch, điểm tham quan; Dự án nâng cao năng lực và quản lý du lịch trong VQG Chư Mom Ray.
Xung quanh VQG còn có các căn cứ cách mạng trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, gắn liền với nhiều di tích lịch sử nổi tiếng như: Điểm cao 1015 (Charlie), Điểm cao 1049 (Delta), Khu tưởng niệm liệt sĩ Chư Tan Kra…. Thêm vào đó, còn có Di chỉ khảo cổ Lung Leng xã Sa Bình và bản sắc văn hóa đặc sắc của đồng bào các dân tộc thiểu số (DTTS) vẫn còn được lưu giữ. Khi kết hợp liên tuyến sẽ tạo hành sản phẩm du lịch hấp dẫn du khách. VQG Chư Mom Ray có vị trí tại ngã ba Đông Dương, có ý nghĩa rất lớn về chỉ số đa dạng sinh học và có khả năng thu hút nhiều du khách trong nước và quốc tế. Đường giao thông đi lại thuận tiện và dễ dàng tiếp cận với các điểm du lịch, điểm tham quan sẽ tạo điều kiện thu hút khách.
Huyền Trang