Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Vân Long (Ninh Bình): Thiên đường du lịch sinh thái

Hai du khách Pháp khám phá Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Vân Long.

Ngồi trên chiếc thuyền nan chèo tay bé xíu, len lách giữa Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Vân Long, bạn sẽ cảm nhận thiên đường đích thực dành cho những tín đồ đam mê du lịch sinh thái đang hiện hữu, ở đây và ngay chính lúc này.

Quyến rũ “vịnh không sóng”

Với diện tích 3.500 ha, Vân Long là khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước lớn nhất của vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng, trải rộng trên phạm vi bảy xã thuộc huyện Gia Viễn, Ninh Bình. Được thành hình từ việc đắp tuyến đê trị thủy dài hơn 30 km phía tả ngạn sông Đáy vào năm 1960, đầm Vân Long được mệnh danh là “vịnh không sóng” bởi mặt nước mênh mông, phẳng lặng như tấm gương khổng lồ trong suốt, phản chiếu những nét chạm khắc tuyệt mỹ của thiên nhiên, hoang sơ và bí ẩn như trong những bức tranh thủy mặc.

Không chỉ sở hữu tới hai điểm nhấn ấn tượng được Trung tâm sách kỷ lục Việt Nam vinh danh từ năm 2010 - “nơi sở hữu số lượng cá thể voọc quần đùi trắng nhiều nhất” và “nơi có bức tranh tự nhiên lớn nhất” thuộc núi Mèo cào, Vân Long còn hút khách du lịch nhờ vẻ đẹp của những khối núi đá vôi phủ xanh cây cối có hình dạng ngộ nghĩnh (như Mâm xôi, Nghiên, Đá Bàn, Hòm sách, Mào gà hay Mây, Cô tiên); những hố sụt thẳng đứng, đáy khá bằng phẳng, bao quanh bởi các vách đá dựng đứng thường được gọi là thung (như Quèn Cả, Đầm Bái, Giếng méo, Đồng rộng).

Vân Long thu hút khách du lịch nhờ vẻ đẹp của những khối núi đá vôi phủ xanh cây cối.

Các thành tạo đá vôi rất đa dạng ở cả phía trên (tạo nên những đỉnh và sườn khối núi karst cùng phễu và hố sụt) và ngầm dưới mặt đất (làm nên những hang động ngập nước quanh năm như Cá, Vồng, Bóng hay hang khô như Tranh, Đá đỏ, Thung Dơi). Là hang động xuyên thủy tuyệt đẹp với chiều dài 250 m cao 8 m, rộng 10 m, Hang Cá cùng hang Bóng (dài hơn 100 m với mặt nước trong vắt phản chiếu vầng dương buổi sớm đẹp mê mẩn) là những điểm đến vô cùng yêu thích của du khách khi khám phá khu Ramsar này.

Bà Vũ Thị Dược - Phó Chủ tịch UBND huyện Gia Viễn cho biết, thế giới động thực vật phong phú nơi đây rất đặc trưng cho hệ sinh thái núi đá vôi và đất ngập nước của vùng châu thổ sông Hồng. Vân Long còn là ngôi nhà của 39 loài thú, 72 loài chim, 32 loài bò sát lưỡng cư, 44 loài cá, 39 loài thủy sinh và 79 loài côn trùng, trong đó nhiều loài có tên trong sách Đỏ Việt Nam như: rắn hổ chúa, kỳ đà hoa, sơn dương... Đây cũng là nơi hội tụ của 722 loài thực vật bậc cao và 35 loài thực vật thủy sinh, trong đó có 8 loài được ghi tên trong sách Ðỏ Việt Nam (gồm lát hoa, kiêng, tuế lá rộng, cốt toái bổi, sắng bách bộ, mã tiền, hoa tán và sưa Bắc Bộ).

“Bức tranh tự nhiên lớn nhất Việt Nam” trên dãy núi Mèo cào.

Vào mùa khô (từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau), Vân Long trở thành địa điểm trú đông của nhiều loài chim di cư từ phương bắc về tránh rét như đại bàng Bonelli, diệc xám, cò ngàng lớn, mồng két, cò bợ, cò trắng, vạc... Ngoài 100 loài chim, 39 họ và 13 bộ là “cư dân bản địa”, Vân Long còn đón thêm hàng vạn con cò bợ, cò ruồi, cò trắng thường xuyên kiếm ăn nơi bãi sình và ruộng lúa, giúp mang lại vẻ đông đúc, sống động cho cả khu đầm. Đến với chân núi Mèo cào, nơi sở hữu “bức tranh tự nhiên lớn nhất Việt Nam” vào mùa hạ, được hít hà hương thơm thanh khiết của cả một đầm sen bát ngát sẽ là cơ hội mà người yêu sen không thể bỏ lỡ.

Đặc biệt, thỏa sức ngắm nhìn một vài gia đình voọc quần đùi trắng chơi đùa, kiếm ăn ngay chân núi Đồng Quyển là mong muốn lớn nhất của mọi du khách khi đến với Vân Long, bởi ở những sinh cảnh cùng sở hữu loài đặc hữu này như Vườn quốc gia Cúc Phương (Ninh Bình) hay Khu bảo tồn Kim Bảng (Hà Nam), việc phát hiện “chiếc quần đùi trắng” thấp thoáng giữa những tàng cây rậm rạp ken dày xem ra là điều không tưởng. Bởi cho dù đã có tới khoảng 200 cá thể phân bố tại đây nhưng ngay cả những người lái đò chuyên nghiệp cũng chẳng thể nắm được quy luật xuất hiện của chúng.

Voọc quần đùi trắng ở chân núi Đồng Quyển. Ảnh: Trần Đức

Chỉ nhờ cặp mắt tinh anh của ông Trần Xuân Quang, Giám đốc HTX dịch vụ du lịch sinh thái Vân Long, người đã bao năm tận tâm nỗ lực bảo tồn sinh cảnh nơi đây, chúng tôi mới được chiêm ngưỡng ba gia đình voọc trên sườn núi giữa biển nước mông mênh, nơi góp phần giúp cho nhiều loài động, thực vật thoát khỏi tác động tiêu cực của con người. Dăm du khách Pháp trên hai chiếc thuyền gần đó cười thích thú và chụp ảnh liên tục bằng máy chuyên dụng rồi giơ ngón tay ra hiệu “number one”.

Điểm đến sinh thái hấp dẫn đang mời gọi

Ngay từ năm 1999, Vân Long đã trở thành khu bảo tồn thiên nhiên được xếp vào danh sách các khu bảo vệ đất ngập nước và danh mục hệ thống các khu rừng đặc dụng của Việt Nam. Tròn một thập kỷ sau, “vịnh không sóng” Vân Long trở thành khu Ramsar thứ 2360 của thế giới và là khu thứ 9 của dải đất hình chữ S. Cũng nhờ những nỗ lực không ngừng nghỉ nhằm bảo tồn và phát triển bền vững của chính quyền và người dân Ninh Bình, Vân Long là cái tên đầu tiên tại khu vực Đông Nam Á được Ủy ban Danh lục Xanh toàn cầu (IUCN) chính thức phê duyệt và cấp chứng nhận Danh lục Xanh vào giữa năm 2022.

Nhận thấy tiềm năng phát triển du lịch sinh thái rất lớn của Vân Long, “Quy hoạch tổng thể phát triển du lịch tỉnh Ninh Bình đến 2025, định hướng 2030” đã đưa ra những hướng đi rất cụ thể. Từ đánh giá tổng thể, “khu bảo tồn đất ngập nước Vân Long với các hệ sinh thái đa dạng, với cảnh quan đặc sắc đang trở thành điểm đến du lịch hấp dẫn đối với khách du lịch trong nước và quốc tế. Cùng với vườn quốc gia Cúc Phương, Vân Long là phân khu chức năng du lịch sinh thái hấp dẫn bậc nhất ở khu vực phía bắc và cả nước”, bản quy hoạch đã chỉ ra “các sản phẩm du lịch tiêu biểu của phân khu chức năng này là du lịch tham quan thắng cảnh; du lịch nghiên cứu cảnh quan núi, hệ sinh thái đất ngập nước”. Theo bà Vũ Thị Dược, “Vân Long xác định phát triển hệ sinh thái và gắn với môi trường tự nhiên là mục tiêu quan trọng nên không thể xây dựng những hạ tầng mang tính công nghiệp được. Vì thế, huyện Gia Viễn kiên định chọn tiêu chí xanh, bền vững, hài hòa là hướng đi, ngoài du lịch sinh thái còn phát triển du lịch cộng đồng để gắn kết cư dân bản địa bằng những con đò chở khách, vũ điệu cờ lau, nghệ thuật chèo cùng sản phẩm nổi tiếng nón lá, mắm tép của các làng nghề”.

Khác với những tour ngồi thuyền khám phá tương tự đang được khai thác vô cùng hiệu quả tại Tam Cốc - Bích Động hoặc Di sản hỗn hợp Tràng An, những chiếc thuyền nan chèo tay chỉ chuyên chở được hai khách nhẹ nhàng luồn lách trong không gian khu rừng đặc dụng tĩnh lặng, được bảo vệ vô cùng nghiêm ngặt sẽ mang lại những trải nghiệm cực kỳ khác biệt. Người yêu thiên nhiên không chỉ được đắm chìm trọn vẹn vào cảnh sắc non nước hữu tình mà còn nhận về những bài học về bảo vệ cảnh quan, nâng niu sinh cảnh để gìn giữ môi trường sống an toàn cho cỏ cây, muông thú.

Hang Bóng - Điểm đến vô cùng yêu thích của du khách, trên hành trình khám phá khu Ramsar sở hữu vẻ đẹp nguyên sơ này.

Không chỉ gói gọn khám phá Vân Long, Gia Viễn còn sở hữu tới 279 di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh (trong đó có 13 di tích cấp quốc gia, 44 thuộc cấp tỉnh). Du khách có thể ghé lại khám phá những điểm đến tâm linh quanh đầm như “Nam thiên đệ tam động” - chùa Địch Lộng, chùa Thanh Sơn hay ngôi thánh đường giáo xứ Lãng Vân lớn nhất Việt Nam với tòa tháp chuông cao tới 110 m. Cũng có thể thăm thú động Hoa Lư chốn Thung Lau, nơi Đinh Bộ Lĩnh phất cờ lau tập trận trước khi dẹp yên loạn 12 sứ quân để lên ngôi Hoàng đế hay ngôi đền Thánh Mẫu tại Thung Lá… Thiên đường du lịch sinh thái này có đủ trải nghiệm hấp dẫn cho một kỳ nghỉ cuối tuần.

Du lịch sinh thái (Ecotourism) là hình thức du lịch dựa vào thiên nhiên, gắn với bản sắc văn hóa địa phương với sự tham gia của cộng đồng nhằm phát triển bền vững. Đây cũng là loại hình “vừa chơi vừa học”, khi vừa có trải nghiệm tích cực vừa bổ sung kiến thức làm giàu vốn tri thức bản thân. Một giá trị ý nghĩa mà du lịch sinh thái mang lại chính là nâng cao trách nhiệm với thiên nhiên, môi trường sống. Khai thác các địa điểm tham quan, nghỉ ngơi và trải nghiệm theo cách thức bền vững, loại hình này khiến người trải nghiệm nhận thức được trách nhiệm của mình với môi trường, thiên nhiên và có thêm động lực bảo vệ mái nhà chung của nhân loại.

Non nước Vân Long đã trở thành phông nền tuyệt đẹp cho những khuôn hình của bộ phim bom tấn "Kong - Skull Island".

Bài và ảnh: Phương Hồ