Vẻ đẹp quyến rũ, sự trù phú của vịnh Xuân Đài đã làm đắm hồn không ít kẻ lãng du một lần dấn bước…
Vịnh Xuân Đài với trên 13.000 ha mặt nước mênh mông dọc dài thuộc huyện Tuy An và thị xã Sông Cầu, tỉnh Phú Yên. Ôm ấp bờ vịnh là những rừng cây xanh mát và dãy núi Cổ Ngựa kéo dài ra biển đến 15 km. Nhiều dãy núi kín đáo tạo nên những vũng biển yên ả khí lành như câu ca dao địa phương: Vũng La, Vũng Sứ, Vũng Chào/ Vũng Dông, Vũng Mắm, vũng nào cũng thương…
Cạnh các bãi tắm thơ mộng là những ghềnh đá nhấp nhô, phô đủ sắc màu theo từng buổi nắng. Dong thuyền trong gió trên vịnh Xuân Đài, du khách còn có thể khám phá thêm nhiều điều kỳ ảo, hiếm thấy trên các đảo nhỏ, những rạn san hô, rong biển... Hòa mình cùng với đời sống các làng chài, du khách sẽ cảm nhận tính cách thân thiện, bộc trực, khẳng khái của ngư dân một vùng văn hóa biển Nam Trung Bộ.
Theo sử sách, vịnh Xuân Đài là một trong những nơi đặt chân đầu tiên của lưu dân người Việt trên vùng đất trấn biên Phú Yên hơn 400 năm trước. Chính sử ghi nhận, năm 1611, những đoàn người Việt di dân đã đến vùng đất Cù Mông - Xuân Đài chia thôn lập ấp, trong đó có nhiều người Hoa tới đây buôn bán.
Bãi biển Xuân Đài nhìn từ Quốc lộ 1A.
Vịnh Xuân Đài còn là nơi diễn ra hoạt động ngoại giao đầu tiên giữa Việt Nam và Hoa Kỳ dưới thời vua Minh Mạng. Năm 1832, tại Vũng Lắm (Xuân Đài), phái đoàn tàu cảng của Hoa Kỳ đã cập bến để thương thuyết, đặt quan hệ với triều đình nhà Nguyễn và chính quyền sở tại. Năm 1887, người Pháp xây dựng Tòa công sứ tại Vũng Lắm và thương cảng này trở nên sầm uất.
Xuân Đài ghi đậm chiến công đầu tiên của người anh hùng áo vải Nguyễn Huệ đánh tan đội thủy quân chủ lực của Nguyễn Ánh, mở ra triều đại Tây Sơn. Cũng tại đây, vào tháng 4/1945, tàu hải quân Nhật bị máy bay đồng minh bắn chìm. Nhiều di vật lịch sử như súng thần công cũng đã được tìm thấy ở vịnh biển này.
Xuân Đài cũng là nơi ghi dấu tập kết của những đoàn thủy binh, tàu cá để tiến ra biển Đông, xuôi về phương Nam trong cuộc mở mang, tạo lập cõi bờ của cha ông…
Vịnh Xuân Đài được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng di tích thắng cảnh quốc gia năm 2011, đề cử vào Câu lạc bộ những vịnh đẹp thế giới. Nơi đây đang được định hướng xây dựng trở thành một trung tâm du lịch lớn của Việt Nam.
Hùng Phiên