Mục tiêu Quy hoạch nhằm bảo tồn, tôn tạo và phát huy các giá trị của Khu Lưu niệm Nguyễn Du, xây dựng Khu lưu niệm Nguyễn Du trở thành địa chỉ văn hóa và du lịch của quốc gia.
Quyết định số 2169/QĐ-TTg ngày 03.12.2015 của Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Quy hoạch tổng thể bảo tồn, tôn tạo Khu Lưu niệm Nguyễn Du, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh.
Theo đó, phạm vi nghiên cứu lập quy hoạch bao gồm: Xã Tiên Điền, một phần xã Xuân Giang và thị trấn Nghi Xuân, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh.
Quy hoạch tổng thể có quy mô nghiên cứu là 339,75 ha; bao gồm vùng bảo tồn và phát huy giá trị di tích Khu Lưu niệm Nguyễn Du (vùng 1) rộng 43,65 ha và Vùng bảo tồn cảnh quan (vùng 2) rộng 296,10 ha.
Theo định hướng quy hoạch không gian bảo tồn và phát huy giá trị di tích, bảo tồn cấu trúc không gian theo trục của các di tích gốc, gắn với các yếu tố cảnh quan thiên nhiên xung quanh, bao gồm nhóm các di tích liên quan đến dòng họ Nguyễn Tiên Điền theo hướng Tây và nhóm các công trình văn hóa truyền thống làng Tiên Điền theo hướng Nam.
Tôn tạo và phát huy đặc trưng địa hình vùng trũng (các ngòi đầm, bàu nước, hồ sen...) của vùng bãi triều mở ra phía sông Lam theo trục Bắc-Nam, gắn với cảnh quan gốc của di tích.
Tổ chức các không gian công cộng mới, là điểm tham quan, tìm hiểu về văn hóa truyền thống làng Tiên Điền tại phía Nam khu vực Quy hoạch; tổ chức phát triển không gian du lịch văn hóa theo trục Bắc - Nam và theo hai trục đường giao thông chính dọc khu vực quy hoạch.
Đối với Khu Lưu niệm Nguyễn Du, sẽ triển khai tu bổ, tôn tạo khu mộ dòng họ Nguyễn - Tiên Điền (Lăng Văn Sự); phục hồi Nhà thờ dòng họ Nguyễn - Tiên Điền và chùa Trường Ninh; di chuyển đình Chợ Trổ về vị trí Đình xã và tu bổ, tôn tạo đình; tôn tạo cảnh quan theo trục của các di tích gốc và kết nối với không gian phát huy giá trị di tích; chỉnh trang, nâng cấp Nhà trưng bày hiện có thành Trung tâm diễn giải đa phương tiện phục vụ việc giới thiệu Khu Lưu niệm và cuộc đời, sự nghiệp của Nguyễn Du; bảo tồn hệ thống cây xanh có giá trị, chỉnh trang sân vườn, đường dạo.
Đối với các điểm di tích mộ Đại thi hào Nguyễn Du, đền thờ và mộ Nguyễn Nghiễm, mộ và đền thờ Nguyễn Trọng, khu vườn cũ nhà Nguyễn Du, thực hiện việc tu bổ, tôn tạo di tích gốc; bổ sung hệ thống biển báo và đèn chiếu sáng; bảo vệ và quản lý cảnh quan môi trường khu vực lân cận.
Mục tiêu Quy hoạch nhằm bảo tồn, tôn tạo và phát huy các giá trị của Khu Lưu niệm Nguyễn Du; Xây dựng Khu lưu niệm Nguyễn Du trở thành địa chỉ văn hóa và du lịch của quốc gia gắn với các giá trị thi ca Đại thi hào Nguyễn Du và các giá trị văn hóa truyền thống của địa phương; Hình thành các tuyến du lịch liên kết di tích, tạo không gian tôn vinh các giá trị lịch sử - văn hóa và truyền thống của xã Tiên Điền, quê hương của Đại thi hào Nguyễn Du; Nâng cao và phát huy vai trò cộng đồng trong việc bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị các di tích của Khu Lưu niệm với việc phát triển đô thị mới mang tính chất của một đô thị văn hóa – du lịch – sinh thái; Tạo căn cứ pháp lý cho công tác lập, thẩm định, phê duyệt và triển khai các dự án bảo tồn, tôn tạo, chỉnh trang tổng thể không gian Khu Lưu niệm Nguyễn Du theo đồ án Quy hoạch được duyệt.
Nguyễn Du (1765 - 1820) tên tự là Tố Như, hiệu là Thanh Hiên, nguyên quán tại làng Tiên Điền, huyện Nghi Xuân, phủ Đức Quang, trấn Nghệ An (nay thuộc tỉnh Hà Tĩnh) nhưng sinh ra và lớn lên tại Thăng Long (Hà Nội ngày nay). Cha của cụ là Hoàng giáp Nguyễn Nghiễm và mẹ là Trần Thị Tần làng Hoa Thiền, huyện Đông Ngạn, xứ Kinh Bắc (nay là tỉnh Bắc Ninh). Từ nhỏ Nguyễn Du đã được tiếp thu sâu sắc tinh hoa văn hoá của cả ba vùng: Xứ Nghệ - Thăng Long và Kinh Bắc. Chính vì thế, Nguyễn Du lớn lên trở thành người học rộng, tài cao, tinh thông cả Phật học và sành các môn thi, họa. Tác phẩm Truyện Kiều là một minh chứng rất rõ về Nguyễn Du. Đây là sự đóng góp rất lớn vào kho tàng văn học Việt Nam.
Khu lưu niệm cụ Nguyễn Du được xây dựng để các nho sỹ, văn sỹ và du khách trong và ngoài nước yêu thích Truyện Kiều, ngưỡng mộ cụ Nguyễn Du - một Đại thi hào dân tộc, một Danh nhân văn hóa thế giới; đến thắp hương tưởng niệm. Đây là khu di tích văn hóa nằm trongquần thể di tích dòng họ Nguyễn Tiên Điền. Quần thể di tích này là một tổ hợp bao gồm nhiều di tích: đền thờ Đại Vương tiến sĩ Nguyễn Huệ; đền thờ Nguyễn Nghiễm, Nguyễn Trọng; đàn tế Nguyễn Quỳnh; 2 ngôi nhà Tư văn; khu mộ đại thi hào Nguyễn Du, bảo tàng Nguyễn Du và nhà thờ Nguyễn Du.
Đến Khu lưu niệm cụ Nguyễn Du, du khách vừa có dịp được ngắm nhìn phong cảnh nơi đây vừa có dịp được tìm hiểu thêm về giá trị văn hóa lịch sử, tính nhân văn của quần thể di tích Nguyễn Tiên Điền. Đặc biệt, nếu đến đây vào những ngày đầu xuân, du khách sẽ được thưởng thức những đêm thơ Nguyễn Du tại nhà Tư văn trong Khu lưu niệm Nguyễn Du.
