Bảo tồn đa dạng sinh học kết hợp với phát triển du lịch sinh thái đang trở thành xu hướng được nhiều địa phương trên cả nước quan tâm. Mô hình này vừa khai thác hiệu quả tiềm năng thiên nhiên, vừa giữ gìn tính đa dạng sinh học trong tự nhiên. Từ đó nâng cao trách nhiệm, nhận thức của cộng đồng đối với nguồn tài nguyên này.
Trong bối cảnh mới hiện nay, phát triển du lịch gắn với bảo vệ tài nguyên, môi trường, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc là yêu cầu cấp thiết được đặt ra để thúc đẩy sự phát triển bền vững của ngành du lịch nói riêng và kinh tế - xã hội nói chung.
Theo thống kê của Cục Lâm nghiệp - Kiểm Lâm (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) diện tích rừng trên cả nước được thống kê, công bố là 14.874.302 ha. Trong số hơn 14,8 triệu ha rừng (gồm diện tích rừng chưa đủ tiêu chí tính tỷ lệ che phủ) trên có 10.133.952 ha rừng tự nhiên, 4.740.350 ha rừng trồng.
Diện tích rừng đủ tiêu chí tính tỷ lệ che phủ trên cả nước có 13.927.309 ha; trong số này có 10.133.952 ha rừng tự nhiên; 3.793.357 ha rừng trồng. Tỷ lệ che phủ rừng toàn quốc đạt 42,03%. Với diện tích rừng lớn, rừng Việt Nam là nơi cư trú của hàng chục nghìn loài động vật, thực vật hoang dã. Các hệ sinh thái rừng tại Việt Nam có đóng góp rất lớn cho nền kinh tế và phúc lợi cho con người thông qua các dịch vụ mà rừng cung cấp như: gỗ, lâm sản ngoài gỗ, điều tiết nguồn nước, hấp thụ khí nhà kính, cảnh quan thiên nhiên tươi đẹp….
Bên cạnh đó, hiện các khu rừng, vườn quốc gia… đã và đang là nơi tổ chức các hoạt động du lịch, điểm đến tham quan, trải nghiệm, nghỉ ngơi ngắm cảnh, quan sát động thực vật hoang dã. Qua đó đã tạo góp phần cải thiện đời sống người dân, bảo tồn các loài động vật tự nhiên.
Tuy nhiên, trước tình trạng nhiều loại động vật quý hiếm có nguy cơ tuyệt chủng hoặc suy giảm về số lượng, các Vườn quốc gia đã chú trọng công tác tái thả loài hoang dã về tự nhiên. Đơn cử tại khu vực rừng nguyên sinh Cúc Phương thuộc Vườn quốc gia Cúc Phương (tỉnh Ninh Bình) mới đây đã thả một con cầy gấm về với rừng. Ra mắt từ tháng 3/2021, tour “Về nhà” cho phép du khách được chứng kiến và tham gia vào quy trình tái thả động vật hoang dã sau cứu hộ.
Đây không chỉ là một trải nghiệm du lịch mà còn là hành trình đồng hành với công tác bảo tồn thiên nhiên, một công việc vốn đòi hỏi quy trình nghiêm ngặt, chi phí lớn và tâm huyết bền bỉ từ đội ngũ chuyên môn. Sau khi được cứu hộ và chăm sóc đủ điều kiện, các cá thể sẽ được thả về rừng nguyên sinh. Nhiều năm qua, hàng trăm đợt tái thả đã được thực hiện với hàng nghìn động vật thuộc nhiều loài khác nhau.
Hướng dẫn viên du lịch giới thiệu về tính đa dạng sinh học của Vườn quốc gia Cúc Phương cho du khách tham quan. (Ảnh: VQGCP).
Lãnh đạo Vườn quốc gia Cúc Phương cho biết, mục tiêu cao nhất của công tác cứu hộ là đưa động vật trở lại môi trường tự nhiên. Tour “Về nhà” giúp lan tỏa thông điệp đó một cách trực tiếp, dễ chạm tới cảm xúc của công chúng, từ đó lan tỏa tinh thần du lịch có trách nhiệm với thiên nhiên và động vật hoang dã. Vườn quốc gia Cúc Phương cũng là một điểm đến thiên nhiên nổi bật trong thời điểm mùa hè với tour “Tham quan bằng xe điện xem đom đóm và động vật hoang dã ban đêm”;
Tour du lịch mang đến cho du khách trải nghiệm tìm hiểu về nhiều loại động vật hoang dã sinh sống, kiếm ăn ở môi trường tự nhiên vào ban đêm, như: hươu, nai, tê tê, cầy vằn, cầy mực, mèo rừng, rái cá, culi… Du lịch có trách nhiệm với thiên nhiên đã hình thành tại nhiều vườn quốc gia, như: Cúc Phương, Phú Quốc, Cát Tiên, Núi Chúa, Cát Bà, Ba Bể, Yok Đôn, Pù Mát… hay các khu bảo tồn thiên nhiên như Pù Luông (Thanh Hóa), Sơn Trà (Đà Nẵng)…
Lãnh đạo Trung tâm Giáo dục Môi trường và Dịch vụ Vườn quốc gia Cúc Phương cho biết, tái thả động vật phải bảo đảm nguyên tắc bảo tồn nghiêm ngặt để tránh gây nguy hiểm cho du khách. Kinh phí cứu hộ, bảo tồn, tái thả lại lớn trong khi thiết kế tour cần nghiên cứu kỹ lưỡng, không thể cạnh tranh bằng giá rẻ.
Nếu không tổ chức bài bản, loại hình du lịch này có thể tạo áp lực lên môi trường sống tự nhiên của động vật. Do đó, cần sự phối hợp chặt chẽ từ các bên: doanh nghiệp du lịch, kiểm lâm, nhà khoa học và chính quyền địa phương. Các chuyên gia cho rằng, thời gian tới, các tour du lịch gắn với bảo tồn sẽ được nâng cao chất lượng, đa dạng hoạt động thể chất và mở rộng cho đối tượng gia đình có trẻ nhỏ.
Tiêu biểu là chương trình “Voọc ơi, mình đi đâu thế?” tại bán đảo Sơn Trà (Đà Nẵng) kết hợp giáo dục và trải nghiệm thiên nhiên theo dấu loài voọc chà vá chân nâu tiếp tục thành công trong năm 2025. Đại diện Công ty Hivooc khẳng định, giá trị đa dạng sinh học tại Sơn Trà và nhiều khu bảo tồn khác cần được nâng tầm thông qua du lịch và giáo dục phù hợp.
Các hoạt động thả động vật hoang dã về với tự nhiên được nhiều người dân quan tâm, hưởng ứng. (Ảnh: ST).
Ngoài ra, ngày 10/4 vừa qua, lần đầu tiên Vườn quốc gia Côn Đảo (Bà Rịa - Vũng Tàu) công bố mở tour du lịch bảo tồn thiên nhiên dài ngày tại các đảo nhỏ thường xuyên có rùa biển lên đẻ trứng, gồm: Hòn Bảy Cạnh, Bãi Dương, Hòn Tài và Hòn Cau. Ban quản lý Vườn quốc gia Côn Đảo cho biết, nhận thấy xu hướng du lịch trải nghiệm, sống giữa thiên nhiên và tham gia trực tiếp quá trình bảo tồn hệ sinh thái tự nhiên ngày càng nhiều, Vườn quốc gia Côn Đảo đã nghiên cứu và chuẩn bị kỹ lưỡng để cho ra đời tour dài từ 5-10 ngày, dự kiến sẽ có 10 tour trong mùa hè 2025. Trước chuyến đi, du khách sẽ được tập huấn để hiểu về hệ sinh thái đặc biệt của Côn Đảo, về các nguyên tắc bảo tồn và cả kỹ năng sinh tồn cơ bản.
Tham gia tour, hằng ngày khách sẽ cùng lực lượng kiểm lâm dọn dẹp bãi biển, chuẩn bị cọc và bảng đánh dấu tổ rùa, vệ sinh hố ấp trứng. Buổi tối, sẽ cùng tham gia tuần tra, canh gác vùng biển có rùa đẻ, hỗ trợ đo đạc và di dời ổ trứng lên khu vực ấp, thả rùa con về biển…
Việc quản lý, sử dụng hiệu quả tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ môi trường và đa dạng sinh học để phát triển du lịch bền vững là mục tiêu quan trọng trong Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2030.
Đây là loại hình du lịch mà lợi nhuận được chia sẻ cho cộng đồng địa phương, đồng thời giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường, xã hội và góp phần bảo tồn văn hóa, sinh cảnh và các loài hoang dã. Tuy nhiên, triển khai các tour du lịch trải nghiệm gắn với bảo tồn động vật hoang dã không đơn giản.
Theo Cục Lâm nghiệp (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), các vườn quốc gia mang về hơn 2.000 tỷ đồng mỗi năm từ dịch vụ du lịch rừng - nguồn lực quan trọng cho bảo vệ rừng và nâng cao thu nhập cho người dân địa phương.
Trong thời gian tới, đẩy mạnh phát triển du lịch sinh thái gắn với bảo tồn đa dạng sinh học, bảo vệ động vật hoang dã tại Việt Nam rất quan trọng. Đây không chỉ là hướng đi phù hợp với xu thế toàn cầu, mà còn góp phần bảo vệ các loài quý hiếm đang có nguy cơ tuyệt chủng.
Thông qua hoạt động du lịch sinh thái, du khách có cơ hội tiếp cận thiên nhiên một cách có ý thức, từ đó nâng cao nhận thức cộng đồng về tầm quan trọng của bảo tồn. Đồng thời, mô hình này còn tạo sinh kế cho người dân địa phương, giúp họ tham gia trực tiếp vào công tác bảo vệ rừng và động vật hoang dã. Đây là nền tảng để phát triển kinh tế - xã hội bền vững, gắn với trách nhiệm bảo vệ tài nguyên thiên nhiên cho các thế hệ mai sau.
Thu Trang
