Có một miền quê ở lưng chừng vùng sơn cước, nơi những ngõ đá, những ngôi nhà cổ bằng đá, hàng rào và cả giếng đá đã tạo nên một nếp làng yên bình mà độc đáo.
Vẻ đẹp của ngõ đá cổ kính, rêu phong tại làng cổ Lộc Yên. Ảnh: Tiêu Dao
Ngõ đá miền sơn cước
Đó là những điểm đặc trưng nhất ở làng Lộc Yên (thuộc xã Tiên Cảnh, huyện Tiên Phước, tỉnh Quảng Nam) tọa lạc trong một thung lũng đẹp, được bao bọc bởi một phức hệ sông, suối, núi như sông Đá Giăng, suối An Sơn, đồi Đá Ràn Dàn, núi Bà Bướm, núi Bàn Mây, núi Rừng Cấm, núi Hố Chò, Vườn Mồ, Dương Phối..., xen giữa đó là những ruộng đồng, suối khe. Nơi đó, những ngôi nhà cổ hàng trăm năm tuổi, những ngõ đá rêu phong ẩn mình dưới hàng cau thẳng tắp, xanh mướt được ví như tiên cảnh ở xứ Quảng Nam.
Đầu đường dẫn vào làng Lộc Yên, ông lão đang chỉnh sửa lại ngõ đá dẫn lên nhà. Ngõ đá dài hơn 70m được ông cẩn thận chất theo cách mà ngày xưa cha ông đã làm, nhưng nay kéo dài hơn, nối đến đường làng. Công phu, tốn kém, nhưng để giữ gìn nét đẹp riêng có của Lộc Yên, ông không ngần ngại bỏ công sức để làm.
Khắp làng cổ này, hẳn nhiều người sẽ ngỡ ngàng trước vẻ đẹp cổ kính, yên bình và khỏe khoắn của những chiếc cổng, ngõ và cả những bức tường rào được “dệt” bằng đá. Những bức tường đá thẳng tắp, cao ngang tầm người, nhiều đoạn đã nhiều năm tuổi, phủ màu rêu phong. Bức tường đá nơi đây không chỉ có tác dụng che chắn đơn thuần, mà còn có nhiệm vụ ngăn những khối đất bất chợt rơi xuống từ những mảng đồi phía trên, giúp bảo vệ làng và cả những thửa ruộng vốn nằm sát núi. Người dân nơi đây đã biết tận dụng những viên đá, có khi là những phiến đá bằng phẳng, vuông vức, tạo nên những bức tường đá, cổng đá, ngõ đá vô cùng đặc biệt mà không cần bất kỳ một thứ vôi vữa nào kết dính. Qua thời gian, những bức tường đá, những chiếc cổng đá ấy vẫn đứng vững chãi, không hề suy suyển.
Theo nhiều bậc cao niên trong làng, thì những chiếc cổng đá, ngõ đá và cả những con đường làng được lát bằng đá này đã có tuổi thọ hơn trăm năm, ít nhất là từ hồi ông sinh ra, hễ chỗ nào hư hỏng là bà con lại tự tìm và xếp đá ngay ngắn vào ngay. Nhờ ý thức giữ gìn đó mà “tài sản” mộc mạc này đến nay vẫn tiếp tục được gìn giữ, mang lại một nét đẹp độc đáo và đặc trưng cho miền quê này. Chỉ cách đường tỉnh lộ vài trăm mét, ngoài ấy là sự xô bồ ồn ã, còn nơi đây cảnh vật lại lắng mình, yên bình đến lạ kỳ. Những ngõ đá, hàng rào hay cổng đá còn có những hình ảnh rất giản dị, gần gũi, thân thiết rất đặc trưng của làng quê xứ Quảng, đó là những nhà rường cổ trầm mặc giữa không gian xanh mướt của những vườn cây, những khu vườn được phân tầng bậc bằng các bờ đá thẳng tắp; những con ngõ dài được xếp bằng đá.
Những con đường lát đá dẫn lên các nhà cổ rợp bóng cây đẹp như tranh vẽ và ở đó còn có những người dân quê thuần hậu, chất phác, giản dị, thật thà và vô cùng mến khách. Làng cổ còn có những phong tục, tập quán, lối sống thuần Việt, phong cách ứng xử ấm áp, thơm thảo và đôn hậu của người dân xứ Quảng đã làm nên một không gian văn hóa làng đặc sắc và thú vị.
Từ làng cổ hướng về du lịch xanh
Ông Hồ Đức Tỉnh, Trưởng thôn Lộc Yên cho biết, làng cổ Lộc Yên hiện vẫn còn hơn 10 ngôi nhà cổ trên 200 năm tuổi, mang đậm lối kiến trúc nhà cổ truyền của người Quảng Nam xưa. Phía sau nhà tựa lưng vào núi vững chãi. Phía trước nhà nhìn ra ngõ đá sâu hun hút dẫn lối xuống vũng ruộng xanh ngút mắt. Không cầu kì mà tự nhiên, mỗi ngôi nhà chẳng khác nào một biệt thự. Những ngôi nhà cột gỗ, tường đá ba gian, hai chái với mái ngói âm dương ẩn mình trong những vườn cây xanh mướt... như giữ nguyên lối kiến trúc thuần Việt, đậm bản sắc vùng miền của người Quảng xưa. Sân gạch rộng rãi, thoáng đãng, những hàng cau cao vút ôm lấy những lối đi bằng đá sâu hun hút đẹp mắt chính là đặc trưng dễ nhận thấy ở những ngôi nhà cổ nơi đây.
Người dân tại làng cổ luôn ý thức giữ gìn nét đẹp của làng. Ảnh: Tiêu Dao
Làng cổ Lộc Yên đã trên 200 tuổi. Những ngôi nhà rường mới nhất ở đây cũng tròm trèm 150 năm. Nhiều ngôi nhà đã trở nên nổi tiếng với lối kiến trúc, chạm khắc tinh xảo mang đậm phong cách đặc trưng của các nghệ nhân xưa, có thể kể đến như nhà cụ Nguyễn Huỳnh Anh, nhà ông Nguyễn Đình Mẫn, Lê Đình Sum hay nhà ông Phạm Thoại, Hồ Đức Nam... Ở mỗi nhà dù niên đại khác nhau nhưng đều có sự thanh thoát và cầu kỳ trong từng nét chạm trổ cũng như lối trang trí, sắp đặt bên trong. Nhà cụ Nguyễn Huỳnh Anh dù đã qua 150 năm nhưng vẫn còn khá nguyên vẹn với lối kiến trúc 3 gian 2 chái, chống đỡ ngôi nhà là 16 cột cái to và 20 cột con bao bọc xung quanh; kèo, xuyên, trính được chạm khắc tinh tế, với đủ hình thù các loài chim muông độc đáo, cùng tùng lộc, mai điểu, bướm...
Đình làng bằng gỗ mít to nhất huyện Tiên Phước cũng nằm ở Lộc Yên, tiếc là đã bị phá dỡ thời chống Pháp. Đi qua các thôn 2, 3, 4, qua làng cổ Lộc Yên và nhiều nơi khác nữa, đâu đâu cũng thấy những bức tường đá, những chiếc cổng đá mang vẻ đẹp tận tụy của thời gian. Con đường vào làng mới được láng bê tông nên tương đối bằng phẳng, còn lại những lối đi vào các xóm, ngõ đều rất quanh co, gấp khúc cùng những con dốc nhỏ ẩn hiện bên bờ đá cổ xưa.
Trước đây, những ngôi nhà rường cổ hay cả làng cổ này đều chưa có tên trong tuyến du lịch chính nào. Nhưng thi thoảng vẫn có những đoàn khách tìm đường vào thăm làng. Dân làng sẵn lòng mời khách ghé thăm nhà. Nhưng bây giờ, làng cổ Lộc Yên ngày càng được nhiều du khách trên cả nước biết đến. Tìm đến làng cổ không chỉ tham quan, tìm hiểu mà còn là để mỗi người cảm nhận được không khí trong lành, không gian yên bình, xưa cũ mà giữa thời đại công nghiệp, đô thị hóa, điều đó dần trở nên hiếm hoi.
Ông Dương Đức Lin, Phó Chủ tịch UBND huyện Tiên Phước cho biết: “Năm 2019, làng cổ Lộc Yên là một trong 4 làng cổ của cả nước được xếp hạng di tích cấp quốc gia. Việc gìn giữ, tôn tạo và phát huy giá trị độc đáo của ngôi làng cổ này gắn với việc phát triển du lịch là định hướng đúng đắn của Quảng Nam, có thể coi như một hình mẫu”. Tuy nhiên, hoạt động du lịch vẫn còn ở dạng tiềm năng, chưa được khai thác hiệu quả. Làng cổ Lộc Yên là một sản phẩm du lịch khá hoàn hảo, một bữa tiệc của du lịch văn hóa đã được dọn sẵn, nhưng khai thác thế nào cho hiệu quả là cả một chiến lược dài hơi của ngành du lịch để có thể vừa phát huy được tiềm năng du lịch mà không phá vỡ cảnh quan vốn có.
Để du lịch thực sự trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, trong đó, “vùng lõi” du lịch là làng cổ Lộc Yên và vùng phụ cận, huyện Tiên Phước xác định xu hướng phát triển du lịch sinh thái gắn với nông nghiệp nông thôn, lấy không gian làng cổ Lộc Yên làm điểm nhấn. Đồng thời, kết hợp phát triển các sản phẩm phục vụ nhu cầu mua sắm của du khách, như ẩm thực đặc trưng Tiên Phước, các sản phẩm có thể kể đến như sản phẩm thủ công mỹ nghệ từ gỗ, dó trầm, rượu lòn bon, nông sản tươi và sấy khô, cây trái của Tiên Phước như thanh trà, lòn bon, tiêu, mít, thơm...
Với làng cổ Lộc Yên, bảo tồn làng cổ và phát triển sẽ không chỉ khai phá tiềm năng du lịch địa phương, mà qua đó sẽ góp phần cải thiện đời sống người dân nơi đây, nhất là chủ nhân của các ngôi nhà cổ để biến du lịch trở thành động lực cho sự phát triển của vùng đất này.
Tiêu Dao
