Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, cạn kiệt tài nguyên và ô nhiễm môi trường ngày càng nghiêm trọng, phát triển kinh tế tuần hoàn không còn là lựa chọn, mà là yêu cầu tất yếu. Không chỉ dừng ở lý thuyết, Quảng Ninh đã cụ thể hóa chủ trương này bằng hàng loạt chính sách, chương trình hành động và đặc biệt là các mô hình thực tiễn, đem lại những chuyển biến tích cực trong lĩnh vực bảo vệ môi trường.
Mô hình VracBank - “Ngân hàng rác - Gửi rác, rút tiền” của Công ty CP Xi măng và Xây dựng Quảng Ninh được triển khai từ tháng 4/2022 đang ngày càng thu hút được đông đảo sự quan tâm của người dân.
Thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh lần thứ XV, nhiệm kỳ 2020-2025, cùng các chủ trương, chính sách của Trung ương, hàng loạt chương trình, kế hoạch mang tầm chiến lược đã được tỉnh ban hành, làm nền tảng cho quá trình chuyển đổi mô hình phát triển, trong đó có thể kể đến: Chương trình hành động số 572/CTr-UBND ngày 17/3/2023 thực hiện Nghị quyết số 10-NQ/TU về tăng cường quản lý tài nguyên, bảo vệ môi trường và ứng phó biến đổi khí hậu; Kế hoạch số 235/KH-UBND ngày 18/10/2024 triển khai Kết luận 81-KL/TW của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung ương 7 (khóa XI) về chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng cường quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường; Kế hoạch số 91/KH-UBND ngày 4/4/2024 về tuần hoàn chất thải rắn hữu cơ đến năm 2025, định hướng đến năm 2030. Mới đây nhất là Kế hoạch số 104/KH-UBND ngày 8/4/2025 triển khai Kế hoạch hành động quốc gia về kinh tế tuần hoàn đến năm 2035 trên địa bàn tỉnh. Đây không chỉ là những văn bản chỉ đạo, mà là kim chỉ nam định hướng hành động xuyên suốt từ cấp chính quyền đến doanh nghiệp, người dân trong việc gắn phát triển kinh tế với trách nhiệm môi trường.
Nhờ đó, kinh tế tuần hoàn không còn là khái niệm xa lạ tại Quảng Ninh khi ngày càng nhiều mô hình cụ thể được xây dựng và nhân rộng. Mô hình "VracBank - gửi rác rút tiền" của Công ty CP Xi măng và Xây dựng Quảng Ninh là một ví dụ sinh động, góp phần nâng cao ý thức người dân trong phân loại và tái chế rác thải. Triển khai từ tháng 4/2022 đến nay, mô hình "ATM rác" đã nhận được sự ủng hộ của nhiều công nhân và người dân địa phương. Sau 3 năm triển khai, chương trình đã thu gom hơn 500 tấn rác tái chế, góp phần giảm tải cho hệ thống xử lý rác thải của địa phương và nâng cao ý thức bảo vệ môi trường trong cộng đồng nhân dân.
Anh Đặng Việt Hùng, công nhân Phân xưởng Xi măng (Nhà máy Xi măng Lam Thạch) cho biết: Nhiều tháng nay cứ vào sáng sớm các ngày thứ 4 và thứ 6 hằng tuần, chiếc xe máy gắn bó với hành trình từ nhà đến Công ty của tôi có thêm nhiệm vụ chở kèm thêm những bao đựng rác thải nhựa. Từ khi tham gia mô hình, tôi đã thu gom được hàng trăm kg rác thải nhựa các loại.
Giải bài toán tro xỉ từ nhiệt điện, tỉnh đã cho phép một số đơn vị sử dụng tro bay từ các nhà máy nhiệt điện để sản xuất gạch không nung. Theo số liệu từ Sở Xây dựng, năm 2024, toàn tỉnh đã tiêu thụ khoảng 350.000m³ gạch không nung có sử dụng tro xỉ, tương đương tái chế khoảng 60.000 tấn chất thải công nghiệp, tiết kiệm hàng chục nghìn tấn nguyên liệu đất sét và giảm khoảng 15.000 tấn khí CO₂ phát thải. Hay đối với ngành Than, vốn là ngành trụ cột của Quảng Ninh thải ra hàng triệu m³ đất đá mỗi năm từ hoạt động khai thác. Trong giai đoạn 2021-2024, tỉnh đã triển khai các đề tài nghiên cứu việc tái sử dụng đất đá thải mỏ làm vật liệu san lấp và xây dựng đường giao thông. Kết quả cho thấy, tỷ lệ tái sử dụng lên tới 45% tại một số khu vực khai thác, không chỉ giảm tải áp lực môi trường mà còn tiết kiệm hàng trăm tỷ đồng mỗi năm cho công tác xử lý bãi
Lãnh đạo Bộ NN&MT tham quan gian hàng trưng bày sản phẩm giỏ, làn nhựa từ nguyên liệu tái chế của Hội Liên hiệp Phụ nữ tỉnh tại Lễ mít tinh hưởng ứng Ngày Môi trường Thế giới và Tháng hành động vì môi trường.
Tuy đạt được những bước tiến quan trọng, nhưng phát triển kinh tế tuần hoàn tại Quảng Ninh vẫn còn đối mặt với nhiều thách thức. Một trong những rào cản lớn nhất chính là nhận thức. Theo khảo sát năm 2024 của Sở NN&MT tại 3 địa phương là Hạ Long, Cẩm Phả và Đông Triều, mới có khoảng 28% người dân có thói quen phân loại rác tại nguồn, trong khi tỷ lệ doanh nghiệp áp dụng sản xuất tuần hoàn mới đạt 14%. Về nguồn lực, mặc dù giai đoạn 2021-2024 tỉnh đã thu hút được 5 dự án lớn về bảo vệ môi trường với tổng vốn đầu tư trên 48.000 tỷ đồng nhưng chủ yếu tập trung vào xử lý rác thải sinh hoạt quy mô khu vực. Các dự án công nghệ cao về tái chế, tuần hoàn chất thải vẫn chưa có nhiều. Việc thiếu nhân lực chất lượng cao và hạ tầng công nghệ hiện đại cũng làm hạn chế quy mô và hiệu quả của các mô hình tuần hoàn trên địa bàn thành phố.
Để đưa kinh tế tuần hoàn trở thành nền tảng cho phát triển xanh và bền vững, tỉnh Quảng Ninh xác định cần đồng bộ nhiều giải pháp, trong đó trọng tâm là lĩnh vực bảo vệ môi trường. Trước hết, công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức cần tiếp tục được đẩy mạnh theo chiều sâu, nhất là về phân loại rác thải tại nguồn, tiêu dùng bền vững và trách nhiệm môi trường của doanh nghiệp.
Ông Nghiêm Xuân Cường, Phó Chủ tịch UBND tỉnh khẳng định: Xác định Kinh tế tuần hoàn không phải là đích đến, mà là con đường đi đến tương lai xanh. Tỉnh sẽ tập trung hoàn thiện thể chế, xây dựng các quy định cụ thể để triển khai hiệu quả kế hoạch hành động quốc gia về kinh tế tuần hoàn. Trong đó, có cơ chế ràng buộc trách nhiệm nhà sản xuất, nhà phân phối trong thu hồi, tái chế sản phẩm thải bỏ; xây dựng lộ trình cấm sử dụng nhựa dùng một lần, bao bì khó phân hủy tại các siêu thị, trung tâm thương mại, khu du lịch… Đồng thời nghiên cứu hỗ trợ, thu hút, phát triển các mô hình, dự án tăng trưởng kinh tế theo chiều sâu, sử dụng hiệu quả các nguồn lực đầu vào, áp dụng khoa học - công nghệ vào các ngành, đặc biệt là xử lý rác thải để tái tạo nguyên liệu mới; ứng dụng công nghệ để theo dõi, kiểm tra, công khai dữ liệu xử lý rác thải sẽ góp phần nâng cao hiệu quả quản lý và tạo niềm tin cho người dân, doanh nghiệp. Đồng thời, kêu gọi các doanh nghiệp công nghệ, startup tham gia đầu tư vào lĩnh vực này, mở rộng mô hình tuần hoàn ứng dụng công nghệ cao; tăng cường trao đổi học tập kinh nghiệm từ các địa phương trong nước và quốc tế… Qua đó, từng bước làm xanh hóa không gian sống, tái sinh tài nguyên và kiến tạo nền kinh tế bền vững hơn cho các thế hệ mai sau.
Hoàng Nga
