Nằm ở vị trí trung tâm của Công viên địa chất toàn cầu Cao nguyên đá Đồng Văn, phố cổ Đồng Văn là một công trình kiến trúc cổ độc đáo với những khu nhà cổ, khu thương mại cổ hình thành cách đây hơn 100 năm bởi bàn tay của những người thợ Trung Hoa.
Nếu so sánh với phố cổ Hội An, phố cổ Hà Nội, làng cổ Đường Lâm thì phố cổ Đồng Văn không phải là cổ nhất, về quy mô cũng không lớn. Nhưng đặc biệt, phố cổ Đồng Văn có những sắc thái riêng biệt độc đáo và mang bản sắc riêng của cư dân vùng cao nguyên đá nơi biên cương của Tổ quốc.
Nhìn tổng thể, phong cách kiến trúc của phố cổ Đồng Văn có sự giao thoa kết hợp giữa kiến trúc truyền thống của cư dân bản địa với kiến trúc của cư dân vùng Hoa Nam (Trung Quốc). Hầu hết các công trình nhà ở được xây hai tầng, lợp ngói âm dương.
Tuy nhiên, trải qua bao thăng trầm, biến cố của lịch sử, đến nay khu phố cổ Đồng Văn đã xuống cấp. Cư dân cao nguyên đá ở phố cổ có nguy cơ mất đi những ngôi nhà cổ, lối kiến trúc và tầng sâu văn hóa của khu phố.
Nơi đây hiện còn khoảng 40 ngôi nhà có tuổi đời trên 100 năm, cá biệt có những ngôi nhà gần 200 năm, được dựng bởi bàn tay khéo léo của những người thợ Tứ Xuyên (Trung Quốc). Căn nhà cổ nhất với thời gian khoảng 300 năm do ông Lương Trung Nhân, người đứng đầu dòng họ Lương xây dựng. Trải qua nhiều thế hệ sinh sống, ngôi nhà bị hư hỏng, xuống cấp nghiêm trọng, kiến trúc cổ của ngôi nhà hiện chỉ còn lại những bậc tam cấp, sân lát đá, trụ đá, chân cột chạm trổ và một bức tường đổ phía sau nhà.
Một nguyên nhân khách quan nữa dẫn đến sự xuống cấp của khu phố cổ là do điều kiện thiên nhiên khắc nghiệt của cao nguyên năng mưa bào mòn theo thời gian, khiến những ngôi nhà cổ, những hạng mục như móng nhà, đường hiên, tường nhà trình bởi đất trộn cát, vôi, đường hiên, các sàn nhà bàng gỗ quý đang dần xuống cấp...
Trùng tu, bảo tồn phố cổ chính là bảo tồn những giá trị văn hóa những tinh hoa của con người đã tạo dựng trên vùng đất đá cao nguyên nơi địa đầu tổ quốc này./.