Theo ông Đỗ Đức Thắng, Phó trưởng Ban Quản lý Vịnh Hạ Long, Bảo tàng sinh thái là một khái niệm mới không chỉ ở Việt Nam, mà còn ở nhiều quốc gia trên thế giới. Là bảo tàng sinh thái đầu tiên của nước ta, bảo tàng sinh thái Hạ Long đang được triển khai với hy vọng đạt được cách tiếp cận tiên tiến của ngành Bảo tàng học thế giới đối với việc bảo tồn và phát huy các gia trị di sản…
Chính thức được chấp thuận từ năm 2002, với cấu trúc Trung tâm Bảo tàng Sinh thái Hạ Long và 12 đề tài ngoài trời, Bảo tàng sinh thái Hạ Long là nơi tôn vinh vị thế trung tâm của cộng đồng dân cư tại chỗ với tất cả giá trị văn hóa hòa nhập vào cảnh quan tự nhiên độc đáo.
Nhưng đến thời điểm này, Trung tâm Bảo tàng, nơi trưng bày, thuyết minh về di sản, được tỉnh phê duyệt địa điểm tại khu lấn biển cột 3, phường Hồng Hải, thành phố Hạ Long rộng 1,1 ha mới san lấp xong mặt bằng. Trong số 12 dự án ngoài trời, khởi công từ tháng 8/2003, dự án Trung tâm văn hóa nổi Cửa Vạn là nơi duy nhất đã hoàn thành cách đây hơn 6 năm, vào ngày 19/5/2006.
Chỉ rộng 320m2, Trung tâm văn hóa nổi Cửa Vạn đặt tại tại làng chài cùng tên lớn nhất vịnh Hạ Long, là nơi trưng bày những hình ảnh, hiện vật sinh động về cuộc sống vật chất và tinh thần của ngư dân trên vịnh từ ngàn xưa tới nay.Với sự hỗ trợ kinh phí 410.000USD ban đầu của Cơ quan Hợp tác và phát triển Na Uy, khoản tiền đối ứng 65.000 USD trong nước, cùng với sự góp sức của cộng đồng ngư dân, Trung tâm trở thành điểm đến hấp dẫn đối với khách du lịch. Là chủ nhân của Trung tâm văn hóa, một số ngư dân làng chài còn dược đào tạo vào làm việc tại Trung tâm, trở thành “hiện vật sống” nối giữ du khách với văn hóa, nhịp sống và thiên nhiên hữu tình Cửa Vạn.
Hỗ trợ cho Trung tâm văn hóa là các tiểu dự án phục dựng, bảo tồn và phát huy một số sinh hoạt văn hóa dân gian của ngư dân làng chài Cửa Vạn tên vịnh Hạ Long; Dự án Khai quật khảo cổ, nghiên cứu các giá trị văn hóa di tích hang Tiên Ông…đang được triển khai.
Chỉ khởi công sau Dự án Trung tâm văn hóa nổi Cửa Vạn hai tháng, Dự án Đảo sinh thái Ngọc Vừng đang trong trạng thái “cơ bản hoàn thành” với hệ thống giao thông, cảng tàu du lịch, bãi đỗ xe, nhà điều hành…Nằm trong vùng phụ cận di sản Hạ Long, Đảo Ngọc Vừng thuộc huyện Vân Đồn rộng hơn 3.000ha, là nơi khởi nguồn các giá trị văn hóa từ đời tiền sử. Cùng với đó là cảnh quan thiên nhiên còn nguyên vẹn hoang sơ, bãi biển tinh khôi, đầy tiềm năng phát triển thành khu du lịch sinh thải biển đảo chất lượng cao.
Nằm ngay trung tâm thành phố Hạ Long, ngọn núi thi ca nổi tiếng Bài Thơ được nhìn nhận như một tổ hợp du lịch sinh thái – thể thao, leo núi ngắm cảnh, nghiên cứu văn hóa lịch sử và văn hóa tâm linh. Đến nay, phần tôn tạo đền Trần Quốc Nghiễn và chùa Long Tiên đã đi tới hồi hoàn thiện cuối cùng. Phần còn lại, gồm việc xây dựng đường bao biển quanh núi, phục hồi di tích trung tâm Điện chính bưu điện Quảng Ninh vẫn còn phải tiếp tục triển khai trong tương lai.
Nằm trong vùng bảo vệ tuyệt đối của di sản, đảo Soi Sim là một dự mang tính khám phá của Bảo tàng sinh thái. Đảo có cấu trúc đặc biệt, không đơn thuần chỉ là đá vôi mà còn là một đảo đất nằm giữa vô số các đảo đá khu vực trung tâm Di sản Hạ Long. Với ý tưởng thiết kế kích thích sự sáng tạo của con người trong việc bảo tồn, tỉnh Quảng Ninh đang rất thận trọng trong việc quyết định lựa chọn chủ đầu tư cũng như hồ sơ thiết kế dự án mang tính thẩm mỹ, nhưng cũng hết sức nhạy cảm về môi trường tại ngay trung tâm di sản.
Một trong những dự án ngoài trời mang biểu tượng khát vọng tự do của dân tộc mang tên Bạch Đằng bao gồm các di tích lịch sử nổi tiếng như Bãi cọc Bạch Đằng, Đền Trần Hưng Đạo, Miếu Vua Bà, Bến đò cổ … đã được trùng tu tôn tạo. Hầu hết các di tích đã được hoàn thiện, đón hàng ngàn lượt khách mỗi năm.
Còn phải nói đến Dự án Sinh thái học ngành than do chính Tập đoàn Than và Khoáng sản làm chủ đầu tư, với việc xây dựng Bảo tàng Than và Khoáng sản, không chỉ làm sống lại lịch sử ngành than, mà còn là cơ hội tìm ra các giải pháp khắc phục xung đột giữa môi trường sinh thái với ngành công nghiệp than có bề dày thế kỷ ...
Mừng cho sự ra đời của một bảo tàng sinh thái tại vị trí đắc địa Hạ Long. Hy vọng bảo tàng, đặc biệt là 12 dự án ngoài trời sẽ trở thành các điểm nhấn tuyệt vời, tôn tạo thêm sắc màu kỳ thú mà không phương hại đến các phương diện thẩm mỹ, văn hóa và cảnh quan vốn đã rất đốc đáo của kỳ quan thiên nhiên mới Hạ Long.