Được đánh giá là địa phương giàu tiềm năng để phát triển du lịch văn hóa, thời gian qua, tỉnh Vĩnh Phúc đã và đang từng bước khai thác hiệu quả các giá trị tài nguyên văn hóa trên cơ sở lấy chất liệu di sản văn hóa truyền thống để tạo ra những sản phẩm du lịch chất lượng, mang đậm bản sắc của từng địa phương, vùng miền. Qua đó, góp phần thu hút du khách, tạo đà cho sự phát triển du lịch nói riêng, kinh tế - xã hội của tỉnh nói chung.
Với bề dày truyền thống lịch sử, văn hóa được hình thành, bồi đắp trong suốt chiều dài hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước của dân tộc, kho tàng di sản văn hóa của tỉnh rất phong phú, đa dạng. Theo số liệu từ Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, toàn tỉnh có hơn 1.300 di tích, trong đó có 521 di tích được xếp hạng; 571 di sản văn hóa phi vật thể với 3 di sản được UNESCO ghi danh di sản văn hóa đại diện nhân loại và 7 di sản văn hóa được đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Cùng với đó là các lễ hội, phong tục tập quán, nghệ thuật dân gian của cộng đồng 41 dân tộc đang sinh sống trên địa bàn và hàng chục làng nghề truyền thống được hình thành cách đây hàng trăm năm, được Nhân dân địa phương duy trì và phát triển, tạo nên một tổng thể văn hóa đa dạng, phong phú, đậm đà bản sắc, trở thành nguồn lực quan trọng phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh nói chung và phát triển du lịch nói riêng.
Tín ngưỡng thờ Mẫu tại Khu danh thắng Tây Thiên thu hút du khách, góp phần thúc đẩy ngành du lịch phát triển
Để khai thác tiềm năng, tài nguyên văn hóa dân gian, những năm qua, tỉnh luôn chú trọng việc bảo tồn, phát huy, đưa bản sắc văn hóa dân tộc gắn với phát triển du lịch. Dựa trên nền tảng tài nguyên văn hóa dân gian, các sở, ngành, địa phương trong tỉnh đã tích cực quảng bá các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể, danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử, từng bước xây dựng các sản phẩm du lịch đa dạng thu hút du khách đến tham quan, trải nghiệm. Đồng thời, quan tâm đầu tư xây dựng, nâng cấp, phát triển kết cấu hạ tầng gắn liền với hệ thống di sản, di tích, làng nghề; tạo điều kiện thuận lợi cho các tổ chức, cá nhân tham gia đầu tư phát triển, xây dựng các tour du lịch văn hóa, làng nghề; chú trọng khai thác, đưa các giá trị văn hóa truyền thống thành các sản phẩm, dịch vụ đặc trưng; xây dựng kế hoạch khôi phục các làng nghề truyền thống. Chưa dừng lại ở đó, nhiều lễ hội, phong tục truyền thống được quan tâm phục dựng; các sự kiện văn hóa cũng được tỉnh thường xuyên đăng cai tổ chức, tạo thêm nhiều không gian và sản phẩm du lịch. Đặc biệt, việc xây dựng các Làng văn hóa kiểu mẫu thời gian qua không chỉ thể hiện sự quan tâm sâu sắc của tỉnh đối với sự nghiệp văn hóa mà còn góp phần giúp các địa phương bảo tồn, kiến tạo không gian văn hóa. Tận dụng điều kiện các khu di tích lịch sử, văn hóa truyền thống, các địa phương xây dựng Làng văn hóa kiểu mẫu đã xây dựng nhiều điểm du lịch văn hóa, tâm linh, mô hình du lịch cộng đồng. Ngoài ra, một số địa phương cũng chủ động phát huy thế mạnh giá trị văn hóa dân tộc thông qua các lễ hội, trang phục, lời ca, điệu múa, góp phần quảng bá hình ảnh Vĩnh Phúc tới du khách, thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn, từng bước nâng cao thu nhập và đời sống cho người dân.
Nhận thức rõ giá trị của di sản văn hóa, đầu năm 2023, UBND tỉnh đã phê duyệt Đề án Bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể Tín ngưỡng thờ Mẫu Tây Thiên, giai đoạn 2022 - 2025, định hướng đến năm 2030. Sau hơn một năm triển khai, đề án đến nay đã mang lại những kết quả tích cực. Các nghi thức như lễ cáo, lễ tạ, lễ rước, lễ dâng hương... tưởng nhớ công lao to lớn của Quốc Mẫu Tây Thiên được duy trì tại các di tích thờ Quốc Mẫu Tây Thiên. Trong đó, lễ chính được tổ chức đúng ngày giỗ của Quốc Mẫu là ngày 15/2 âm lịch hằng năm tại Khu danh thắng Tây Thiên. Điều này tạo nên những giá trị nhân văn độc đáo, đưa Tín ngưỡng thờ Mẫu Tây Thiên ngày càng có sức sống mạnh mẽ trong đời sống văn hóa, tinh thần của Nhân dân các dân tộc trong tỉnh, thu hút đông đảo người dân và du khách đến tham quan, chiêm bái và thực hành tín ngưỡng với tổng lượng khách đến Tây Thiên hằng năm đạt trên 1 triệu lượt khách.
Với nguồn tài nguyên du lịch văn hóa vô cùng phong phú, đặc sắc cùng sự vào cuộc tích cực của các cấp, các ngành, nhiều điểm đến, sản phẩm du lịch khai thác yếu tố văn hóa dân gian dần hình thành và phát triển, đem đến nhiều trải nghiệm mới lạ, hấp dẫn cho du khách, góp phần tích cực vào tăng trưởng của ngành du lịch tỉnh nhà. Về điểm đến, có thể kể đến như Khu danh thắng Tây Thiên (gắn với thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tây Thiên); Khu du lịch Tam Đảo (có hệ thống các di tích lịch sử thời kỳ kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ)… Đối với sản phẩm du lịch đặc trưng, tiêu biểu như Lễ hội Tây Thiên; Lễ hội chọi trâu xã Hải Lựu, Lễ hội Đúc Bụt hay các tour du lịch tham quan, khám phá Làng văn hóa kiểu mẫu Bàn Mạch, làng nghề rắn Vĩnh Sơn, làng nghề đá Hải Lựu…
Bên cạnh những kết quả tích cực, quá trình khai thác yếu tố văn hóa dân gian trong xây dựng thương hiệu, sản phẩm du lịch của tỉnh hiện vẫn gặp không ít thách thức. Công tác tu bổ, tôn tạo, chống xuống cấp các di tích lịch sử văn hóa đã được quan tâm song vẫn chưa đáp ứng yêu cầu thực tế. Một số di tích trên địa bàn tỉnh xuống cấp nhanh dưới tác động của thời tiết, khí hậu, thiên tai và các tác nhân xâm hại khác. Trong khi đó, nhận thức của một bộ phận cán bộ quản lý, người dân địa phương và doanh nghiệp du lịch về vai trò của di sản văn hóa, vai trò công tác bảo tồn và phát huy di sản văn hóa, tài nguyên du lịch phục vụ phát triển kinh tế - xã hội vẫn còn hạn chế. Các không gian làng nghề của tỉnh bị phá vỡ bởi sự phát triển manh mún, thiếu tập trung và chưa có sự liên kết đồng bộ giữa doanh nghiệp du lịch và người dân tại các làng nghề.
Theo Quy hoạch tỉnh Vĩnh Phúc thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050, tỉnh xác định phát triển du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn theo hướng “Dịch vụ chất lượng - sản phẩm khác biệt - hiệu quả bền vững”. Đó là vừa phát triển du lịch dựa trên các giá trị văn hóa truyền thống, vừa tạo dựng một phong cách riêng với các loại hình mới, độc đáo, đưa Vĩnh Phúc trở thành điểm đến hàng đầu về du lịch nghỉ dưỡng có thương hiệu, có năng lực cạnh tranh trong nước và quốc tế. Để đạt các mục tiêu đề ra, thời gian tới, tỉnh tiếp tục quan tâm công tác bảo tồn, tu bổ, tôn tạo các di tích lịch sử, di tích được xếp hạng trên địa bàn tỉnh. Đồng thời, chỉ đạo các sở, ngành, địa phương liên quan tập trung nâng cao chất lượng, giá trị sản phẩm du lịch hiện có, phát triển sản phẩm du lịch mới; quan tâm phát triển làng nghề truyền thống gắn với hoạt động du lịch; tăng cường và đổi mới công tác xúc tiến, quảng bá du lịch Vĩnh Phúc trong và ngoài nước, định vị thương hiệu du lịch Vĩnh Phúc với hình ảnh chủ đạo, độc đáo, mang đậm bản sắc văn hóa của tỉnh. Cùng với đó, triển khai hiệu quả các chính sách phát triển du lịch theo Nghị quyết số 06 của HĐND tỉnh quy định một số chính sách đặc thù hỗ trợ xây dựng Làng Văn hóa kiểu mẫu trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc, giai đoạn 2023 - 2030 và Nghị quyết số 08 của HĐND tỉnh thông qua Đề án xây dựng Làng Văn hóa kiểu mẫu trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc, giai đoạn 2023 - 2030.
Phùng Hải