Du lịch làm cho Sa Pa trở nên giàu có, nhưng ở đây các chàng trai, cô gái Mông, Dao... đang quen dần với cuộc sống hiện đại. Họ đang xa dần với các phong tục, tập quán truyền thống.
Phát triển du lịch cộng đồng nhằm mục tiêu xóa đói, giảm nghèo và tạo điều kiện cho người dân tham gia trực tiếp vào quá trình bảo vệ, gìn giữ môi trường sinh thái. Những năm gần đây, hoạt động này đang khởi sắc và là một trong những mô hình được nhân rộng ở vùng Tây Bắc. Thế nhưng, thực tế đang diễn ra ở những điểm du lịch cộng đồng này cho thấy, lợi ích kinh tế và việc giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa không phải lúc nào cũng “gặp” nhau.
Hướng đi nhiều triển vọng
Tây Bắc không chỉ được biết đến với vẻ đẹp hùng vĩ mà còn là nơi có hệ thống di tích lịch sử, văn hóa nổi tiếng đã được xếp hạng như: quần thể di tích chiến trường Điện Biên Phủ, cánh đồng Mường Thanh, với vốn văn hóa truyền thống của 30 dân tộc anh em như lễ hội Xên bản, Xên mường, Cầu mưa, Cơm mới, Nàng Han...
Đến với Tây Bắc, du khách còn được hòa mình vào nền văn hóa nghệ thuật và nếp sống nhân văn, thưởng thức các món ăn dân tộc hấp dẫn, tham gia đêm hội xòe và ngủ nhà sàn. Những yếu tố văn hóa vật thể cùng kho tàng di sản văn hóa phi vật thể của đồng bào các dân tộc vùng cao Tây Bắc là tài sản vô giá, là tiềm năng to lớn để phát triển du lịch cộng đồng.
Tận dụng lợi thế đó, một số điểm du lịch cộng đồng ở Tây Bắc đã và đang thu hút lượng lớn du khách trong và ngoài nước như: Mai Châu, Kim Bôi (Hòa Bình); Sa Pa, Bắc Hà (Lào Cai); Phong Thổ (Lai Châu)... Khảo sát thực tế cho thấy, đời sống kinh tế - xã hội của cộng đồng dân cư ở hầu hết các điểm du lịch này đã có những thay đổi tích cực. Nhiều sản phẩm nông, lâm và thủ công nghiệp do người dân làm ra được tiêu thụ mạnh, tạo hình ảnh độc đáo về bản sắc văn hóa, đồng thời tạo nguồn thu đáng kể, thực hiện mục tiêu xóa đói, giảm nghèo.
Ông Lê Đức Luận, Phó Chủ tịch UBND huyện Sa Pa (Lào Cai) cho biết: Gần 10 vạn lượt khách đến các điểm du lịch cộng đồng huyện Sa Pa mỗi năm đã góp phần xoá đói giảm nghèo, nâng cao đời sống của đồng bào các dân tộc. Điển hình như bản Sín Chải, xã San Sả Hồ nằm trên sườn dãy núi Hoàng Liên, năm 2000 có tới 68% số hộ đói nghèo, đến năm 2009 chỉ còn 26%. Những gia đình tham gia hoạt động dịch vụ du lịch có thu nhập cao hơn từ 2 - 2,5 lần gia đình thuần nông. Cũng nhờ phát triển du lịch cộng đồng, bản Vàng Pheo, xã Mường So, huyện Phong Thổ, Lai Châu giảm từ 40 hộ nghèo năm 2000 xuống còn 6 hộ năm 2009.
Còn nhiều trăn trở
Đó là tâm sự của chị Nguyễn Thị Tố Uyên, Phó Giám đốc Sở VH,TT&DL tỉnh Lào Cai khi nói về phương án phát triển du lịch cộng đồng bền vững. Chị bày tỏ: Điều lo ngại nhất hiện nay là bản sắc văn hóa cộng đồng các dân tộc đang ngày càng bị mai một.
Đúng như lời chị Uyên, du lịch làm cho Sa Pa trở nên giàu có, nhưng ở đây các cô gái Mông, Dao... đang quen dần với cuộc sống hiện đại. Nhiều chàng trai Mông thay vì mặc trang phục truyền thống, thổi kèn lá gọi bạn tình thì nay quần áo tây “đóng thùng”, đeo điện thoại bên hông, phì phèo điếu thuốc đi chơi chợ.
Ông Lục Văn Thượng, Bí thư Đảng ủy xã Tả Van (Sa Pa), nơi có điểm du lịch cộng đồng Tả Van nổi tiếng, thừa nhận: Tả Van có 42 hộ làm dịch vụ lưu trú, năm 2009 đón 13.000 lượt khách nghỉ lại qua đêm. Nhằm đưa hoạt động du lịch vào nền nếp, xã đã thành lập ban quản lý du lịch cộng đồng, tiến hành kiểm tra việc đăng ký lượng khách đến, khách đi, quản lý giá cả cũng như công tác an ninh trật tự, vệ sinh môi trường tại bản rất nghiêm túc. Song, do lực lượng quản lý mỏng, du khách đông, địa bàn rộng nên vẫn thường xuyên xảy ra nhiều hiện tượng tiêu cực.
Tương tự, nghề dệt thổ cẩm tạo nên bản sắc văn hóa của đồng bào Dao đỏ không còn phổ biến ở bản Tả Phìn (Sa Pa) nữa. Chị San Mẩy Líu, đội 2, bản Tả Phìn, bán thổ cẩm cho biết: “Còn ít phụ nữ Tả Phìn dệt thổ cẩm lắm. Thổ cẩm bày bán chủ yếu đi lấy ở các bản khác về đấy. Đáng lo hơn, trẻ em ở bản Vàng Pheo, bản được đánh giá là giữ được nhiều nét văn hóa đặc trưng nhất của người Thái trắng ở Lai Châu không biết viết tiếng Thái, không biết hát tiếng Thái, không biết múa xòe. Đội văn nghệ Vàng Pheo không có người dưới 16 tuổi, không có đàn ông, do “Dân bản bận đi làm kiếm tiền hết rồi”, chị Lò Thị Thín, đội trưởng đội văn nghệ Vàng Pheo cho biết.
Thực tế trên cho thấy, phát triển du lịch cộng đồng là hướng đi đúng. Song bên cạnh mục tiêu phát triển kinh tế, cần có những biện pháp gìn giữ, phát huy giá trị văn hóa truyền thống. Nói như chị Nguyễn Thị Tố Uyên thì mô hình du lịch này cần được các ngành chức năng quan tâm nghiên cứu nhiều hơn để tìm ra hướng đi phù hợp nhất. Đây cũng là bài học kinh nghiệm quý cho các địa phương đang tìm hướng phát triển du lịch cộng đồng./.
Hoàng Yến